چهارپايان ويژه
قرآني
( کروموزومها Chromosomes )
احمد شمّاع‌زاده
عنوانها:
دو آية بنيادين
روزنــة اميــــد
رهنمودهاي قرآن
انــســان در قـــرآن
مراتب آفرینش
افـلايـتـدبـّرون‌الــقـــرآن؟
چهارپايان ويژه، كروموزوم‌هايي درشت‌اندام
جوينده يابنده است
چهارپايان ويژه، تكثير به روشي ديگر
(همراه
با دستاوردهای علمی به زبان انگليسي)
از سالهاي نوجواني، به‌هنگام خواندن
قرآن، هرگاه به آيه‌هاي شش سورة زمر و یازده سورة شوري مي‌رسيدم كه هر دو در مورد
زادوولد مردمان است، و به مراحل جنيني آنان مي‌پردازد، ذهنم متوجه اين نكته مي‌شد
كه اين «انعام»، همان انعام سورة «انعام» به معناي ‹شتروگاووگوسفند› نيست؛ بلكه
موجودي است كه چهار دست‌‌وپا دارد و خداوند با اين نامگذاري مي‌خواهد ذهن ما را
متوجه و منعطف به موضوعي كند.
دو آية بنيادين
خلقكم من نفس واحده‌ثم‌جعل منها
زوجها و انزل لكم من‌الانعام ثمانيه‌ازواج يخلقكم في بطون امهاتكم‌خلقاًمن بعدخلق
في ظلمات‌ثلاث ذلكم‌الله ربكم له‌الملك لااله‌الّا هو فانّي‌تصرفون(زمر:6)
ترجمة واژگاني: آفريد شما را از جاني يگانه، سپس قرارداد از خود آن، جفتش را. و
فروفرستاد براي شما از چهارپايان، هشت جفت. مي‌آفريند شما را در شكم‌هاي
مادرانتان آفرينشي پس از آفرينشي، در تاريكي‌هاي سه‌گانه. آن است خداوندي كه
پرورندة شماست. از آن اوست هستي. نيست خدايي جز او. پس به كجا مي‌رويد؟(دست به
دامان كه مي‌شويد؟)
فاطرالسموات والارض جعل لكم من
انفسكم ازواجا و من الانعام ازواجا يذرؤكم فيه ليس كمثله شيء و هوالسميع‌البصير(شوري: 11)
ترجمة واژگاني: شكافندة كيهان(كه با شكفتن، كيهان را ايجادكرده)، قرارداد براي
شما از خودهاتان، جفتهايي؛ و از چهارپايان، جفتهايي؛ بارورمي‌سازد شما را در
آن(چهارپايان). نيست همانند او چيزي؛ و او بسيارشنواي بسيار بيناست.
روزنة اميد
ماه‌ها و سالها مي‌گذشت تا روزي كه
دايره‌المعارف «بريتانيكا» پيش رويم باز بود؛ توجّهم به چيزي جلب‌شد؛ و آن
تصوير تشريحي كروموزوم با دو بازوي بلند (Long
arms) يا پاها، و
دو بازوي كوتاه (Short arms) يا دستها، و يك بخش مركزي(Centromere) بود. درست مانند ‹شتروگاووگوسفند› كه چهاردست‌وپا دارند؛ بسيار
شاد شدم و يقين‌كردم كه معني ‹انعام› در اين دو آيه ‹كروموزوم› است؛ كه اين معني با
ديگرواژه‌ها و معناي كلي اين آيه‌ها نيز همخواني دارد و مانند ترجمه‌هاي قرآن نيست
كه شتروگاووگوسفند يا دامها هيچ‌جاي منطقي در اين دو آيه و نيز در مراحل جنيني ما
ندارند.
ياداوري: شكلي را كه در زير مي‌بينيد، شكلي نيست كه در بريتانيكا هست، و
از منبعي از اينترنت به تازگي گرفته‌شده؛ البته اين شكل گذشته از شكل كلي
كروموزوم، اجزاء آن را نيز نشان‌داده‌است.
رهنمودهاي قرآن
تا اينجا تنها نيمي از مسأله حل‌شده‌بود؛
زيرا در آيه شش سوره زمر، اشاره به ‹هشت‌جفت
انعام› شده و حال آنكه انسان ‹بيست‌وسه جفت كروموزوم›
دارد؛ ولي همين هم يك نكته است؛ زيرا اگر خداوند اشاره به 23 جفت انعام مي‌كرد،
چه بسا خوانندة امروزين قرآن كريم، خيلي زود به معني اين آيه پي‌مي‌برد؛ ولي در
آن صورت، قرآن مجيد تنها يك نكتة علمي را بيان‌كرده و بهرة ديگري نرسانده‌بود.
اما این کتاب
آسمانی بااشاره به هشت جفت، نه تنها ما
را به اهميت كروموزومها آگاهي‌داده و به درون هيأت آنها واردكرده، بلكه خوانندگان
خود را به انديشيدن پيرامون اين هشت‌جفت فراخوانده و در اصل دستورداده برويد
كندوكاو‌كنيد تا بدانيد چرا توجه ويژه‌اي به اين هشت‌جفت دارم و ويژگي‌هاي
آنها چيست، تا در زندگي‌تان به‌كاربريد.
از سوي
ديگر، در اين آيه واژة انزل (صيغة گذشتة مصدر انزال) به‌كاررفته، كه شگفت‌انگيز
است. آيا خداوند اين هشت جفت انعام را از فضاي كيهاني فروفرستاده‌است؟
هرگاه
خداوند سبحان، خود را با عزّت و جبروت در ابتداي آيه‌ها و سوره‌ها يادكند، مي‌خواهد
نكته و امر مهمي را گوشزدكند. بنابراين هنگامي كه «فاطرالسموات والارض» را در اول
آيه و «ليس‌كمثله شيء و هوالسّميع‌البصير» را در آخر آيه مي‌آورد؛ يعني نه كلمه
از هجده كلمة يك آيه را به وصف خود اختصاص مي‌دهد، نمي‌خواهد در آن آيه، امر ساده‌اي
را به يادمان آورد كه هر بچه‌‌اي هم آن را مي‌داند: (خداوند شما و چهارپايان را
جفت جفت آفريد تا به اين تدبير شما را خلق بي‌شماركند)، كه اين وهن قرآن كريم است،
و بسيار شايسته و بايسته است كه از اين گونه توهين‌ها نسبت به ساحت قدسي قرآن كريم
جدّاً بپرهيزيم.
نكتة
ديگري كه مي‌تواند علت بيان «هشت‌جفت» باشد، اين است كه اين «هشت‌جفت» در بين
كروموزومهاي جن و انس مشترك باشد، زيرا در هر دو آيه، قرآن كريم مخاطب خود را
مشخص‌نكرده، بنابراين مخاطب قرآن، هم انس و هم جن مي‌تواند باشد؛ كه قرآن براي
آنان به گونه‌اي برابر، نازل شده‌است.
اگر در هر دو آيه بويژه از اين
ديدگاه دقيق‌شويم، متوجه‌مي‌شويم كه:
1. در اين
دو آيه خداوند اشاره‌اي به ماية اوليه خلقت انس و جن يعني ‹خاك› و ‹حرارت› نكرده و
قصد آن را دارد كه نكته‌اي كلي و مشترك را يادآور شود؛ در حالي كه در آيه‌هاي ديگر
پيرامون انس و جن، اشاره به ماية اوليه آفرينش آنان نيز مي‌كند و بدين وسيله مخاطب
را مشخص مي‌سازد.
2. سخن از
اين است كه خداوند از جنس خودتان (اي جن و انس) براي شما همسر آفريد؛ و تنها در
هشت جفت از كروموزوم‌هايتان با يكديگر مشترك هستيد. يعني تداخل ژنتيكي شما دو نوع، امكان‌پذير نيست و برخلاف
آفرينش شماست.
3. شما را
در انعام(كروموزوم) كشت مي‌دهيم و بارورمي‌سازيم؛ همان‌گونه كه دانشمندان
نطفه را از طريق تكثير و تقسيم سلولي كروموزومها در درون لوله آزمايش كشت‌مي‌دهند
و بارورمي‌سازند؛ و قرآن كريم چه واژة نيكو و مناسبي در اين زمينه برگزيده‌است: «ذرء»
و چه جمله نيكوتري: «يذرؤكم فيه».
انسان در قرآن
تاكنون كتاب‌هاي زيادي در مورد
«انسان در قرآن» نگاشته‌شده؛ ولي تا آنجاكه ديده‌شده، هيچگاه نويسنده‌اي از اين دو
آيه در نوشتة خود يادنكرده است؛ و اگر به ظاهر اين دو آيه توجه‌كنيم،
دستكم اشاره‌اي به انسان شده‌است؛ حتا اگر از اين دو آيه
يا يكي از آنها در كتاب خود يادكرده‌باشند، از اين ديدگاه به آن نپرداخته‌اند. اين
آيه‌ها ما را به پژوهش در شناخت اصلي‌ترين اجزاء شكل‌گيري زندگان (كروموزوم، ژن، و
دي. ان. آ) تشويق، و به دانش ژنتيك رهنمون مي‌سازد.
درست است
كه پايه‌گذار دانش ژنتيك، ‹مندل› كشيش مسيحي است؛ ولي اين دو آيه چيزهايي در
خود نهفته‌دارند، كه هنوز دانش ژنتيك به آنها دست نيافته، و بدين ترتيب ما را
راهنمايي‌مي‌كنند كه بويژه، در مورد اين هشت جفت كروموزوم به پژوهش بپردازيم و
بهره‌ها برگيريم. هرچند اگر دانشمندان مسلمان در اين دو آيه تدبرمي‌كردند، چه
بسا پيش از مندل به دانش ژنتيك دست‌يافته‌بودند.
مراتب آفرينش
خداوند منان در آغاز سورة نحل
پس از اينكه مي‌فرمايد امر خداوند فرامي‌رسد، پس در مورد آن شتاب‌مكنيد و
فرشتگان را به وسيلة كارمايه‌اش براي هر يك از بندگانش كه بخواهد فرومي‌فرستد،
مراتب آفرينش را با ترتيبي ويژه، و بسيار زيبا بيان مي‌دارد؛ به گونه‌اي كه
خواننده‌اش علاقه‌مندمي‌شود آن را درك‌كند و از آن لذت‌ببرد:
اول آفرينش كيهان،
دوم آفرينش انسان،
سوم آفرينش چهارپايان در چهار گروه:
چهارپايان به معناي دام؛
چهارپايان براي سواركاري و جابجايي
اشخاص؛
چهارپايان باربر و باركش؛
چهارپاياني كه آنها را نمي‌شناسيد.
(مانند كروموزم‌ها ـ نقش كروموزومها در قرآن مرتباً پررنگ مي‌شود. به
نظرمي‌رسد باز هم مي‌توان از آنها در قرآن نشان‌گرفت.)
چهارم ذكر نعمتهايي همچون آب، گياهان، ميوه‌ها تا آخر آية 17 اين سوره.
افلايتدبّرون‌القرآن؟
الله نزّل احسن‌الحديث كتباً متشابهاً مثاني تقشعرّ منه
جلودالذين يخشون ربّهم ثمّ تلين جلودهم و قلوبهم الي ذكرالله ذلك هدي‌الله يهدي
به من يشاء(زمر: 23)
آنچه که ترجمه‌ها و تفسيرها پيرامون
اين دو آيه مي‌گويند:
نکته ای که میتوان گفت هیچیک از
مفسران قرآن تاکنون به آن توجه نداشته اند و موجب شده مترجمین قرآن در زبانهای
مختلف از جمله زبان انگلیسی به پیروی از مفسرین به خطا بروند این است که از واژه
انعام معنای "دام" را دریافت کرده اند. و این در حالی است که دام در
زبان عربی "اغنام" معنی میدهد و نه انعام. اغنام جزئی از انعام است همان
گونه که قرآن کریم نیز در آیات سوره نحل که در بالا آمد روی دسته بندی انعام تأکید کرده و یکی از آن دسته ها را با اشاره به اینکه
آنها را نمیشناسید یاداورمان شده تا در فهم دو آیه مورد بحث دقت بیشتری داشته
باشیم که تاکنون نداشته ایم. توجه کنید:
1.
تفسير
مجمع‌البيان طبرسي در مورد هشت‌جفت انعام، آنها را محل
اختلاف‌نظر بين علما دانسته و مطالبي را آورده كه برخي ترجمه‌ها از آن گرفته‌شده و
در اصل چيزي براي گفتن به خواننده ندارد؛ و به نحوي از كنار آن گذشته‌است.
2.
تفسير
الميزان علامة طباطبائي
جلد 34 ص 59 ترجمة محمدباقر موسوي
همداني: «كلمة: (انعام) بمعناي شتر و گاو و گوسفند و بز است و اگر آنها را
هشت جفت خوانده، به اعتبار روبرهم نروماده آنهاست».
جلد 35 ص 41 : «و معناي جمله: (جعل
لكم من انفسكم ازواجاً) اين شد كه او شما را نروماده آفريد، تا با ازدواج
آندو، مسئله توالد و تناسل و زيادشدن افراد صورت گيرد، و معناي جملة: (و من
الانعام ازواجاً) اين شد كه چهارپايان را هم نروماده آفريد، (يذرؤكم فيه)
يعني در اين قراردادن، شما را زيادكند، و خطاب در جملة (يذرؤكم) هم بانسان
است، و هم بحيوان، و ضمير (كم) كه مخصوص عقلاء است بگفتة زمخشري از اين جهت
بهمه برگردانيد كه جانب انسانها را غلبه داد».
3. قاموس قرآن در زير نعم در چند جا آورده‌است كه:
«شتروگاووگوسفند(انعام ثلاثه) و مفرد ندارد بلكه همواره به‌صورت جمع به‌كاربرده‌مي‌شود».
اين نظر
درست نيست؛ زيرا هرچند ‹انعام› به صورت جمع به‌كاربرده‌‌شده، ولي همان جمعش نيز
مفرد است؛ اين موضوع را از ضمير‌هايي كه خداوند در مورد انعام ‹ويژه› و ‹فراگير›
به‌كاربرده مي‌توان درك‌كرد. تقسيم‌بندي 33 بار تكرار واژة ‹انعام› در قرآن از نظر
نوع آن به شرح زير است:
گونة فراگير: شتروگاووگوسفندوبز
گونة ويژه: كروموزوم
در هر
آيه‌اي كه براي انعام فراگير ضميري به‌كاربرده، ضمير سوم شخص مفرد مؤنث
است؛ مانند: والانعام خلقها لكم فيها دفء
هر آيه‌اي
كه منظور آن انعام ويژه بوده، يا ضميري ندارد؛ (البته اين بدان معنا نيست كه
هرجا انعام ضمير ندارد، ويژه است)؛ مانند: ثمانيه ازواج من الانعام و
يا اگر دارد سوم شخص مفرد مذكر است؛ مانند: تنها آيه‌اي كه اينچنين است: و
من الانعام ازواجاً يذرؤكم فيه (دليلي محكم بر ويژه‌بودن برخي
‹انعام›ها در قرآن)
در هر
آيه‌اي كه منظور هر دو گونة ويژه و فراگير بوده، باز هم ضميري به‌كارنرفته؛ مانند
فرقان: 49 و شعراء: 133. اينكه چرا اين دو آيه به هردو گونه اطلاق‌مي‌گردد، بحث
ديگري است.
‹قاموس›
در ذيل بهم نيز آيات زيادي را آورده كه انعام داشته‌اند و آنها را
از زاويه‌هاي مختلف مورد بحث قرارداده، ولي به دو آية منظور اين گفتار، هيچ اشاره‌اي
نكرده‌است.
4. ترجمة الهي‌قمشه‌اي:
سورة زمر: و براي شما نوع بشر هشت قسم از چهارپايان ايجادكرد.
سه اشكال اين ترجمه:
‹نوع بشر› را از خود اضافه‌كرده و
خطاب قرآن نيست.
‹ازواجاً› را به پيروي از طبرسي و
بيشتر مفسرين، ‹قسم› يا ‹صنف› ترجمه‌كرده‌اشت.
‹انزل› را كه به معني ‹فروفرستاد›
است، ‹ايجادكرد› ترجمه‌كرده‌است.
سورة شوري: چارپايان را جفت (نروماده) آفريد تا به اين (تدبير) ازدواج شما
را خلق بي‌شماركند. در ترجمة اين آيه، فيه را كاملاً از قلم انداخته‌است.
5. بيان معاني مفردات‌الكتاب‌العزيز چاپ سوريه، ناشر: دارالاديب للنشر والتوزيع:
من‌الانعام ازواجاً: اصنافاً ذكوراً و اناثاً. (از چارپايان نوع‌هايي، نرهايي و ماده‌هايي.)
يذرؤكم فيه: يكثركم بسبب هذاالتزويج. (به‌سبب اين ازدواج، شما را بي‌شماركند.)
من‌الانعام: الابل والبقر و الضأن و المعز. (از شتر و گاو و گوسفند و بز)
اين
حاشيه‌نويسي بر قرآن، نزديكترين است به ترجمة مرحوم الهي قمشه‌اي؛ و معلوم مي‌شود
كه پايه‌وبنيان ترجمه‌ها و حتي تفسيرها، چه شيعي و چه سني، تكرار سخن مفسرين بزرگ
چندصدسال پيش است؛ و هيچ توجه ندارند كه قرآن مجيد با پيشرفت دانش بشري شكوفا مي‌شود
و فهميدني‌تر مي‌گردد؛ چنانكه به‌هنگام اوج شكوفايي دانش‌ها و شناخت‌ها در عصر
صاحب‌الامر(عج)، قرآن كريم نيز به اوج شكوفايي خود خواهد‌رسيد.
6. بهاءالدين خرمشاهي نيز در ترجمة خود چنين آورده‌است:
سورة زمر: ‹براي شما هشت قسم از چارپايان آفريد›. كه شبيه است به ترجمة
الهي‌قمشه‌اي، و ‹انزل› را ‹آفريدن› ترجمه‌كرده، با اين تفاوت كه ‹نوع بشر› را
نيفزوده‌است.
سورة شوري: از چارپايان نيز انواعي قرارداده‌است، و شما را در آن آفريده‌است.
در اينجا
نيز مانند الهي قمشه‌اي و ديگران زوج را ‹نوع، قسم، صنف› ترجمه‌كرده و ذرء
به معني ‹كشت‌دادن› را با ‹آفريدن›، كه ترجمة ‹خلق› است جايگزين‌كرده‌است؛ و مشخص
نيست ‹در آن› به كه و چه برمي‌گردد.
7. ترجمة زيرنويس محمد‌كاظم معزي:
زمر: و
فرستاد براي شما از دامها هشت جفت.
شوري: و از
دامها جفتهايي؛ مي‌آفرد شما را در آن.
اين
ترجمه هم مانند ترجمه‌هاي پيشين، انعام را ‹دام›، و ‹فروفرستاد›(ترجمة
انزل) را ‹فرستاد› (ترجمة ارسل) و يذرؤكم را ‹مي‌آفرد› ترجمه‌كرده‌است.
8. ترجمة زيرنويس به خط آقاي مصباح‌زاده؛ مترجم آن مشخص نيست:
زمر:
فروفرستاد براي شما از شتروگاووگوسفند هشت جفت.
شوري: قرارداد
براي شما از خودتان جفت‌ها و از شتروگاووگوسفند جفت‌ها. بسيار مي‌گرداند شما را در
آن.
اين
ترجمه حتي به معناي ظاهري انعام (چهارپا) توجه‌‌نكرده، بلكه در دو آيه
شتروگاووگوسفند را آورده، و معلوم نيست ‹در آن› به كه و چه برمي‌گردد. تنها امتياز
اين ترجمه آن است كه انزل را درست ترجمه‌كرده‌است.
9. ترجمة محمدمهدي فولادوند:
زمر: و براي
شما از دامها هشت قسم پديدآورد.
شوري: و از
دامها (نيز) نروماده (قرارداد)، بدين وسيله شما را بسيارمي‌گرداند.
چهارپايان
ويژه، كروموزوم‌هايي درشت‌اندام
سالها گذشت تا اينكه روزي به يك
دانشجوي دورة کارشناسی ارشد ژنتيك برخوردكردم و به او گفتم: «چند سالي است كه به دنبال
هشت‌جفت كروموزوم در بين كروموزومهاي انساني مي‌گردم و مي‌خواهم بدانم شما در
مطالعه‌هاي خود تاكنون به هشت‌جفت كروموزوم برخوردكرده‌اي كه ويژگي خاصي داشته و
آنها را از ديگركروموزمها ممتازكرده‌باشد؟ و براي اينكه از پرسش من شگفت‌زده نشود
موضوع را با او درميان‌گذشتم. او پاسخ داد: «بله وجوددارد»؛ و من بسيار شاد شدم.
از آن دانشجو توضيح خواستم. وي توضيح زير را بيان‌كرد و كتابي را در اين زمينه به
زبان انگليسي معرفي‌نمود با عنوان Gene
seven نوشتةB. Levin:
«انسان
23 جفت كروموزوم دارد كه يك جفت بيست‌وسوم جنسي و 22 جفت ديگر غيرجنسي هستند. از
اين بيست‌و‌دوجفت، هشت‌جفت يعني كروموزومهاي شمارة يك تا شمارة هشت را كروموزم‌هاي
درشت‌اندام(Giant Chromosome) گويند، كه
وظيفه توليد پروتئين‌هاي اصلي ساختمان بدن را برعهده دارند. جهش در اين هشت‌جفت
كروموزوم معمولاً غالب است و موجب حذف كامل يك صفت مي‌گردد».
پس
از مدتي كتاب را به‌دست‌آوردم ولي مطلبي را كه به ويژگي‌هاي اين كروموزومهاي درشت‌اندام
بپردازد، پيدانكردم. به بخش ژنتيك دانشگاه تهران رفتم و موضوع را با رئيس بخش
درميان‌گذاشتم؛ ولي ايشان نيز اظهاربي‌اطلاعي‌كرد.
تنها
چيزي كه درست بود و نقشه‌هاي ژن‌هاي انساني يا ‹ژنوم انسان›، گوياي آن است و همه
آن را قبول‌دارند، و همه مي‌توانند آن را ببينند، اين است كه كروموزومهاي يك
تا هشت بسياردرشت‌اند؛ و دريغا، كه تاكنون پژوهشي ويژه پيرامون آنها از سوي
ژنتيك‌داني صورت‌نگرفته‌است.
جوينده، يابنده‌است
پس از گذشت چندين و چند ماه در روز هجدهم دي‌ماه هشتاد
و چهار به ذهنم رسيد واژه giant
chromosome
را در اينترنت جست‌وجوكنم؛ اين كار را كردم و با شگفتي تمام با سه مطلب زير روبه‌روشدم،
وآگاهي‌يافتم كه نامسلمانان مانند موارد ديگر پيش از ما مسلمانان كه به قرآن بي‌توجهيم،
به برخي ويژگي‌هاي اين نوع از كروموزومها دست‌يافته‌اند؛ كه برخي پژوهش‌هايشان در
اين مورد به سال 1939 بازمي‌گردد، ولي بيشترين يافته‌ها و نيز جايگيري آنها در
اينترنت، مربوط به سالها و بلكه ماه‌هاي اخير است؛ كه البته اين كروموزومهاي
ويژه هنوز جاي كار بسيار دارند.
-Chromosome 6,
a giant chromosome that plays an essential …
- Chromosome 6, mapped.
از جمله‌هاي
آغازين اين دو مطلب مشخص‌مي‌گردد كه يكي از ويژگي‌هاي نقش‌آفرين كروموزوم شمارة 6
را كه بسيار هم ضروري است، كشف‌كرده و نقشة آن را نيز كشيده‌اند. نقشة كروموزوم
شمارة 6 را نگاه‌كردم، ولي بهره‌برداري مستقيم از مقالة بالا ممكن نشد.
مطلب سوم
زير عنوان ‹پلنت پليتن كروموزوم› پژوهشهايي را كه تاكنون روي ‹كروموزومهاي درشت›
صورت‌گرفته، به گونه‌اي گسترده، بررسي‌مي‌كند. اين پژوهش در سال 2000 پايان
پذيرفته ولي تاريخ ورودش به اينترنت احتمالاً سال 2005 است. زير بخشهاي مهم آن
را خط‌كشيده، و برخي واژه‌هاي مهمتر را درشت كرده‌ام، كه نظر به مفصل‌بودن، در
پايان گفتار به صورت پيوست خواهدآمد. ترجمة دو پاراگراف برگزيده از اين مقاله براي
نشان‌دادن بخشي از اهميت اين نوع كروموزومها در اينجا آورده‌مي‌شود:
Nag
et al. (1985) described polygene chromosomes as giant chromosomes produced by changes in the mitotic
cycle during the interphase stage. In such a modified nuclear cycle, the
chromatin duplicates its DNA content during the G1 and S stages,
but, instead of passing to the G2 stage, the nucleus initiates a new
G1 phase, thus starting a new cycle of chromatin duplication. This
type of cycle was first described in 1939 by Geitler.
Polytene chromosomes are structures found in highly specialized tissues in some
animal and plant species, which are amplified through successive cycles of
endoreduplication, finally producing several copies of each chromosome. For
this reason, they have been very important in elucidating chromosome fine
structure and physiology, especially in diptera.
ارنست
نايگل دانشمند تطورگرا در سال 1985 توضيح‌داد كه ‹پوليتن كروموزومها› يعني كروموزومهاي
درشت با دگرگوني‌هايي در دورة ميتوز، در طول مرحلة بين‌فازي، توليدمي‌شوند.
هستة اين كروموزومها با سپري‌كردن كامل روش تقسيم سلولي تكثير و بارور نمي‌شود؛
بلكه كروماتين موجود در دي. ان. آ. خود را در طول مرحله‌هاي جي1 و اس، دوبرابر مي‌كند؛
ولي به‌جاي گذر به مرحلة جي2، مرحلة جي1 تازه‌اي را آغازمي‌كند؛ و بدين ترتيب دورة
تازه‌اي از دوبرابرشدن كروماتين آغازمي‌گردد. اين گونه چرخة توليد، اولين بار در
سال 1939 به وسيلة ‹گيتلر› تشريح‌شد.
با خواند این
جمله ها اکنون متوجه میشوید که چرا قرآن کریم گفته بود "شما را در انعام(كروموزوم) كشت مي‌دهيم و بارورمي‌سازيم؛ و قرآن
كريم چه واژة نيكو و مناسبي در اين زمينه برگزيده‌است: «ذرء» و چه جمله نيكوتري:
«يذرؤكم فيه»."
‹پوليتن
كروموزومها› ساختارهايي هستند كه در برخي گونه‌هاي جانداران و گياهان توده‌هاي
ويژه‌اي از تخمها را به گونه‌اي اساسي بنيان‌مي‌نهند؛ كه با سير موفقيت‌آميز دوره‌هاي
تكثيرشدن درون سلولي تقويت‌شده‌اند، و در نهايت از هر كروموزوم، به تعداد زيادي
تكثيرمي‌شود. به همين دليل آنها در روشن‌شدن روند سازوكار و ساختار خوب كروموزوم
نقش بسيار مهمي دارند. (بويژه در توليد مثل مگس‌هاي دوبال)
چهارپايان
ويژه، تكثير به روشي ديگر
از مقالة ‹پوليتن كروموزوم› كه
تاريخچة پژوهشهاي صورت‌گرفته برروي ‹كروموزومهاي درشت› همراه با حدود هشتاد
مقالة رفرانس است و دو پاراگراف آن ترجمه‌شد، مشخص‌گرديد نظر به اينكه روند تكثير
كروموزومهاي درشت، همانند ديگر كروموزومها نيست، پژوهشهاي ژنتيكي پيرامون
‹كروموزومهاي درشت›، بيشتر با عنوان ‹پوليتن كروموزم› كه نشان دهندة روش تكثيري
آنهاست، صورت‌مي‌گيرد؛ در نتيجه نگارنده دريافت درصورتي‌كه polytene chromosome را در اينترنت جست‌وجو كنيم، به ويژگي‌هاي
‹جاينت كروموزومها› و پژوهشهاي صورت‌گرفته پيرامون آنها بهتر و بيشتر آگاهي مي‌يابيم.
اين كار صورت‌گرفت و ديده‌شد كه چه بسيار پژوهشهايي كه پيرامون آنها صورت‌گرفته
و مي‌گيرد و
متأسفانه ژنتيكدانان كشورمان نسبت به آنها چندان توجهي
ندارند.
******
در يكي ديگر از روزهاي دي‌ماه 84 نيز مقاله‌اي
را از پايگاه بي. بي. سي. برگرفتم كه رويGiant
chromosome بيشتر پژوهش‌كرده و بيشتر به موارد بيماري‌زا
پرداخته‌است. اين مقاله گذشته از اينكه نقش و اهميت اين نوع كروموزومها را بهتر
مي‌نماياند، از نظر شناخت و درنتيجه درمان بيماريهاي انسان، دستاوردهاي بسيارمهمي
را به همراه دارد.
موارد
مهم را با زيرخط‌كردن مشخص‌كرده‌ام و موارد مهمتر بويژه از نظر شناخت بيماري‌ها در
يكي از اين نوع كروموزم‌ها (شمارة 5) را با خط كشي و نيز درشت‌كردن، نشان‌داده‌ام:
Human
genome hits halfway mark
Human chromosomes: Cracking the human code has been a bit like
painting a picture
Four years after publishing a draft of the human genetic
sequence, researchers have hit the halfway mark in producing the "gold
standard" version.
They have just published a detailed run-down of a 12th
chromosome - known as chromosome five - which means there are just 12 left to
complete.
Chromosome five is the largest so far, with 923 recorded
genes, of which 66 are involved in human disease.
The chromosome, which was sequenced by US scientists, is
detailed in Nature.
It is the second of three chromosomes that the Department of
Energy Joint Genome Institute (JGI) has finalised in collaboration with
colleagues at the Stanford Human Genome Center (SHGC)
Code breakers
Cracking the human code has been a bit like painting a
picture. First comes a rough sketch followed by a slightly fuller version
before, finally, the minute detail is added.
When the draft version of the human genome was unveiled in
June 2000, 97% of the "book of life" had been read. Then, last year,
scientists announced the decoding was almost 100% complete.
Now, several institutions around the world have divided up the
24 human chromosomes
- the cellular structures into which DNA is wound - and are going through them
with a fine-tooth comb for a final time, to fill gaps and correct errors.
This extremely accurate sequence will be a powerful tool for
scientists trying to understand human disease
Spencer Abraham, Secretary of Energy
They are, as it were, dotting the I's and crossing the T's and
giving the whole sequence a thorough spell-check.
"It is about getting everything in
the right order," commented Dr Tim Hubbard, of the Human Genetics group at
the Sanger Institute in Cambridge, UK.
"In the draft version there were
100,000 gaps in the whole genome. It was a small percentage of the sequence,
but it meant you were uncertain about the order of the pieces.
"It is important for doing
experiments to have the complete sequence - to have no gaps at all."
Giant chromosome
According to researchers at the JGI and SHGC, the landmark
chromosome five is a genetic behemoth, containing key disease genes and a
wealth of information about how humans evolved.
"This extremely accurate sequence will
be a powerful tool for scientists trying to understand human disease,"
said US Secretary of Energy, Spencer Abraham.
DNA IN HUMAN CELLS
The double-stranded DNA molecule is held together by chemical
components called bases
Adenine (A) bonds with thymine (T); cytosine(C) bonds with
guanine (G)
These letters form the "code of life". There are
estimated to be about 2.9 billion base-pairs in the human genome wound into 24
distinct bundles, or chromosomes
Written in the DNA are about 30,000 genes, which human cells
use as starting templates to make proteins. These sophisticated molecules build
and maintain our bodies
The giant chromosome is made up of 180.9 million letters - the
A's, T's, G's and C's that make up the
genetic code.
Of the 923 genes that sit on chromosome five, 66 are known to
be linked to disease when they go wrong. Another 14 diseases seem to be
connected to chromosome five genes, but they have not been linked to specific
genes yet.
Having a detailed picture of chromosome five will be an
immense help to researchers investigating these illnesses.
"It is very useful to have a base
sequence which you can then compare individuals to," Dr Hubbard told BBC
News Online.
"Then you can
look for key differences between people that do have the disease and people
that don't have the disease."
Another feature of chromosome five will pique the interest of
scientists studying the difference between humans and chimpanzees.
Despite great similarities between the genomes of the two
species, there are some key structural variations.
In particular, one large section of chromosome five is flipped
backwards in humans compared with chimps.
Such an inversion makes it impossible for the two chromosomes
to pair up during reproduction, which could have driven a wedge between the
evolving ancestral populations.
'Junk' DNA
It is not just the genes in chromosome five that the
scientists are interested in. Volumes of genetic material lie in between the genes, which for a long
time were dismissed as "junk" by researchers.
But on closer inspection, it seems this judgement was
premature. The fact that sequences of junk were conserved for hundreds of
generations suggests they have a function worth holding on to.
"Important genetic motifs gleaned
from vast stretches of non-coding sequence have been found on chromosome
five," said Eddy Rubin, JGI's director.
"Comparative studies conducted by
our scientists of the vast gene desert... have shown these regions, conserved
across many mammals, actually have a powerful regulatory influence."
Over the next few months, the
remaining 12 human chromosomes should be completed to a final gold standard of
accuracy.
Dr Hubbard concluded: "Several groups are working on the remaining
chromosomes - tidying them up - and they should all be complete by the end of
the year."
