بحران آب!!!
دکتر محسن رنانی
می‌گوید: «در آینده، این نه آمریکا و عربستان و فرقه‌های مذهبی تندرو و...، بلکه
آب خواهد بود که بیش‌ترین ضربه را به این نظام وارد خواهد کرد.»
«خانه اندیشمندان علوم انسانی» روز سه‌شنبه میزبان
کارشناسان، اصحاب رسانه و علاقه‌مندانی بود که برای شرکت در نشستی دیگر از مجموعه
نشست‌های «آب، فرهنگ و جامعه» در این مکان حضور یافتند تا راه‌های برون‌رفت از
بحران خشک‌سالی و آب در ایران را بررسی کنند.
به گزارش ایرنا، شرایط آبی ایران نه تنها خوب نیست بلکه بحرانی و وخیم است. این حقیقتی است
که طی ماه‌های گذشته و در پی هشدارهای برخی کارشناسان و خشک شدن پی در پی سدها و
تالاب‌های کشور همگی کمابیش به آن پی برده‌ایم.
با وجود سر بیرون
آوردن غده خشک‌سالی و کم‌آبی در بسیاری از منطقه‌های کشور که حتی شهرهای شمالی و
سرسبز را نیز گرفتار ساخته، این مشکل بدون شک حاصل نه یک سال و ۲ سال، بلکه مدت‌ها
بی‌توجهی و بی‌تدبیری در سیاست‌گذاری و مصرف این نعمت است. آب ایران اکنون در
شرایطی قرار دارد که به گفته بسیاری از کارشناسان، بی‌اعتنایی به وخامت اوضاع آن
در آینده‌ای نه چندان دور کشور را با فاجعه‌ای زیست‌محیطی درگیر خواهد کرد.
محسن رنانی: با آتش آب، بازی نکنیم!
اما مهمترین
سخنران این نشست که جدی‌ترین سخنان را مطرح کرد، دکتر محسن رنانی بود. این نظریه‌پرداز
اقتصادی و اجتماعی برجسته که از اصفهان برای شرکت در این نشست به تهران سفر کرده
بود، سخنان خود را با جمله «با آتش آب بازی نکنیم» آغاز کرد. رنانی با اشاره به
اینکه او یک اقتصاددان نهادگرا است (به این مفهوم که عقیده دارد اقتصاد را نمی‌توان
تنها با پول و سرمایه مدیریت کرد و باید از ابزارهای فرهنگی و اجتماعی نیز در این
راه کمک گرفت)
گفت: «ولی در خصوص
آب، می‌خواهم بحث خود را با ورود از دریچه انتقاد از عنوان این نشست آغاز کنم. چرا
که متهم کردن مردم، جامعه و فرهنگ در بحران آبی که امروز با آن روبرو هستیم نوعی
نعل وارونه و به دور از انصاف است.»
به گفته رنانی،
سهم مصرفی اندک مردم در چرخه آب به ما اجازه نمی‌دهد که آنها را در معرض اتهام
قرار دهیم و از کسانی که خود قربانی سیاست‌های آبی غلط هستند بخواهیم تقصیر خود را
پذیرفته و الگوی مصرف خود را اصلاح کنند.
رنانی همچنین گفت: «جنگ پراکنده آب در ایران هم اکنون به
گونه خزنده و آرام شروع شده و فقط اخبار آن منتشر نمی‌شود، در حال حاضر، این جنگ
به صورت پراکنده رخ می‌دهد اما تا پنج سال آینده شاهد جنگ فراگیر آب در داخل شهرها
و بین مناطق و استان‌ها خواهیم بود.»
به گفته وی، این
آن خطری است که امنیت ما را تهدید می‌کند و سیاست‌مداران چشم خود را به روی آن
بسته‌اند.
این استاد اقتصاد
در ادامه گفت: «اگر الگوی مصرف مردم در جایی خراب شده است، این حکم‌رانی غلط آب
است که آن را تخریب کرده است. مردم ما به مدت سه هزار سال می‌دانستند چگونه آب را
مصرف کرده و به تعادلی پایدار در طبیعت برسند. گراف‌های میزان بارش در کشور حاکی
از آن است که طی سی سال گذشته، میزان بارش در کشور تفاوت چندان محسوسی با سی سال پیش از آن
نداشته و حتی آسمان نیز بر ما جفا نکرده است؛ ولی نظامی ناکارآمد و بی‌تدبیر در
حوزه حکم‌رانی آب، به راحتی فرهنگ آبی سه هزار
ساله ما را بر باد داده است و اکنون اقدام به زیر سوال بردن جامعه و فرهنگ
می‌کنند.»
رنانی در ادامه با
اشاره به اینکه فرهنگ نیز نقش مهمی در این میان دارد و بدون شک اصلاح الگوی مصرف
آب باید از طریق فرهنگی صورت گیرد گفت: «با این وجود، موضوع این است که بحران آب
اکنون به بیماری در شرف تشنج و ورود به کمایی مرگ‌بار شبیه است. بدون شک نمی‌توان
در این شرایط بحرانی به بیمار گفت که با تغییر الگوی تغذیه خود جلوی بحران را
بگیرد. شرایط آبی کشور نیز در معرض ورود به تشنج است و ما باید از وقوع این فاجعه
جلوگیری کنیم.»
رنانی با بیان اینکه
سطح‌هایی از نزاع آبی در بسیاری از قسمت‌های کشور آغاز شده گفت: «با ادامه روند
کنونی، این نزاع در کشور افزایش خواهد یافت و طی سال‌های آینده به صورت روزانه،
زندگی مردم را متاثر خواهد کرد. پس در این شرایط نمی‌توان از اصلاح الگوهای مصرفی
مردمی که سهمی بسیار ناچیز در مصرف آب در مقایسه
با صنعت و کشاورزی دارند سخن گفت. ما باید سیاست‌های غلط حکم‌رانی نادرست
آب را زیر سوال ببریم و به اصلاح آنها بپردازیم.»
به گفته رنانی، در
تغییرهای نهادی و اجتماعی چهار سطح فرهنگی، بنیادی، حکم‌رانی و رویه‌های اجرایی و
در نهایت، تخصیص منابع مطرح می‌شوند. برای تغییر دو سطح آغازی ما به صدها سال زمان
نیاز داریم و بنابراین دست گذاشتن بر روی این سطوح در شرایط فعلی بی‌فایده خواهد
بود. این در حالی است که دو سطح پایینی، موجب تخریب آب در کشور شده‌اند و باید به
اصلاح و تغییر آنها اهتمام ورزیده شود. در صورتی که حکم‌رانی نادرست آب به عنوان
دلیل اصلی بروز بحران، متحول و تلاش‌ها برای اصلاح آن آغاز شود، می‌توان با جلب
اعتماد فرهنگ و جامعه از آنها نیز انتظار داشت در این راه دست به کمک و اصلاح
بزنند.
برای تغییر یک
رویه غلط و اصلاح ضررهای ناشی از آن، باید به وجود اشتباه در این سیستم اذعان کرد
و آن را پذیرفت. این نکته‌ای است که رنانی با اشاره به آن افزود: «خطری که اکنون
وجود دارد این است که عده‌ای از سیاست‌گذاران آبی کشور حاضر به پذیرش شرایط بحرانی
آب نیستند و سعی در عادی جلوه دادن آن دارند. ادامه این رویه ما را در آینده در
شرایطی بارها بغرنج‌تر از مذاکرات هسته‌ای قرار خواهد داد. در آینده، این نه
آمریکا و عربستان و فرقه‌های مذهبی تندرو و ...، بلکه آب خواهد بود که بیش‌ترین
ضربه را به این نظام وارد خواهد کرد.»
رنانی با اشاره به
این که نزاع‌های استانی در حوزه آب مدت‌ها است که در اصفهان، شهرکرد و چهارمحال و
بختیاری و برخی دیگر از نقاط آغاز شده گفت:« این نزاع تا جایی پیش رفته که دیگر
حتی صحبت‌های کارشناسی نیز تاثیر چندانی در کاهش و تلطیف آن ندارد. ما باید از
گسترش این نزاع‌ها به سایر استان‌ها و خانه به خانه شدن این نزاع که اکنون در قالب
مشاجره‌های لفظی در برخی استان‌ها شاهد آن هستیم جلوگیری کنیم و باید در این راه
سریع عمل کنیم.»
پنهان‌کاری و
لاپوشانی بحرانی بودن شرایط آبی کشور، خطر بزرگ دیگری است که رنانی با ذکر آن
افزود: «عده‌ای نمی‌گذارند گفتگو در این باب شکل گیرد و از نتایج آن وحشت دارند.
این در حالی است که اگر اکنون ما می‌توانیم با گفتگو و اذعان به وجود این بحران،
برای برون‌رفت از آن به چندین چاره توسل جسته و از شدت آن بکاهیم، با ادامه روند
کنونی در آینده به جایی خواهیم رسید که دیگر هیچ چاره‌ای جر آنچه به ما تحمیل
خواهد شد نداریم. نخستین ضرورت ما این است که نظام حکم‌رانی، متوجه بحران باشد و
به وجود آن اذعان کند و مدیریت و حاکمیت خود را بر این مبنا تغییر دهد.»
رنانی با اشاره به
مساله حذف یارانه‌ها گفت: «چرا نظام ما در حوزه‌های سیاسی همواره قاطع عمل می‌کند
و در حوزه‌های اجتماعی و اقتصادی محتاطانه و گاه با ترس رفتار می‌کند؟ ماه‌ها است
که دولت قصد دارد در خصوص حذف یارانه‌ها تصمیم‌گیری کند، ولی آنها جرات حذف
یارانه‌بگیران پردرآمد را ندارند. اگر دولت با اذعان مشکلات اقتصادی خود و طرح آنها
در قالب گفتگوی مستقیم و بی‌پرده با مردم به آنها اعتماد کند، مردم بدون شک در
این راه به نظام حکم‌رانی کمک خواهند کرد. در خصوص آب نیز همین‌طور است. دولت‌های
مختلف کشور همگی در رسیدن به بحران کنونی مقصر بوده‌اند و با وضع سیاست‌های غلط و
کارشناسی‌نشده‌ای نظیر توسعه کشاورزی، خودکفایی در گندم، سدسازی و... کشور را به بحران کنونی دچار کرده‌اند، پس همگی باید
به این اشتباه‌ها اذعان کرده و با پذیرش آن، برای خروج از بحران تلاش کنند.»
ایمانی جاجرمی: بحران آبی، خطرآفرین‌ترین بحران برای تمدن فلات ایران
حسن ایمانی
جاجرمی، دیگر سخنران این نشست، سخنان خود را با ذکر اهمیت آب در شکل‌گیری تمدن و
زندگی اجتماعی در فلات ایران آغاز کرد. به گفته ایمانی جاجرمی، در حالی که بسیاری
از تمدن‌ها بر پایه توسعه پدید می‌آیند، در ایران این آب است که به همه چیز معنا
می‌دهد و در نتیجه بحران آبی خطرآفرین‌ترین بحران برای ما خواهد بود. آب چیزی است
که در ایران در طی قرون و اعصار به فرهنگ و تمدن شکل بخشیده است و نبود آب نیز
مایه نابودی آنها خواهد شد.
او با اشاره به
اینکه بحران آبی در کشور سبب شده است تا ما با مشکل‌های جدیدی نظیر آوارگان آب
(افرادی که به دلیل خشک‌سالی از شهرهای خود کوچ کرده‌اند) روبرو شویم، گفت: «این
نشست قرار است به نقش باورها و ارزش‌ها در حکم‌رانی آب بپردازد. ما باید در همه
این باورها و ارزش‌ها و اصول زندگی فعلی خود با نگاهی به آب تجدید نظر کنیم. ما
ایرانی‌ها مردمی به شدت مادی هستیم که همه چیز را با پول می‌سنجیم. شهرسازی کنونی
تهران که ناشی از فروش بی‌ضابطه مجوز ساخت و ساز از سوی شهرداری است، گواهی بر این
نکته است. ما همه چیز را کالا و قابل فروش می‌پنداریم و این مساله‌ای بسیار خطرناک
است.»
ایمانی جاجرمی با
اشاره به این که بسیاری از چیزهایی که ما تصور می‌کنیم با پول می‌توان آن ها را
کسب کرد دارای ارزش و بار اخلاقی هستند ادامه داد: «این رویه محتوای اخلاقی را زیر
سوال برده و نابود خواهد کرد. وقتی شما می‌توانید با پول، خدمت سربازی را که یک
اصل اخلاقی و ارزشی است بخرید، دیگر چه کسی حاضر خواهد بود خون خود را برای وطن
فدا کند. سربازی با این رویه به مساله‌یی طبقاتی نزول پیدا خواهد کرد.
او با اشاره به
اینکه ما همین معامله را با منابع آبی خود نیز کرده‌ایم افزود: «نگاهی که اکنون به
منابع آبی کشور حاکم است این است که تا چه میزان می‌توان از آنها سوددهی و
درآمدزایی داشت. با همین هدف است که ما سلامت و حفظ تالاب‌های خود را به سود ناشی
از کارخانه‌هایی که در کنار آنها احداث می شود می‌فروشیم.»
به گفته این استاد
جامعه‌شناسی، یکی دیگر از خطرهایی که در این خصوص وجود دارد حس بی‌اعتنایی و بی‌تفاوتی
نسبت به این مساله است. به طوری که بسیاری از ما دیگر توجهی به مساله‌هایی که
پیرامون‌مان رخ می‌دهند نداریم و بسیاری از اخبار حتی شوک‌آور، ما را شگفت‌زده نمی‌کنند.
ایمانی جاجرمی
گفت: «ما باید این سوال را از خود داشته باشیم که نگاه غالب مردم ما به آب و محیط
زیست چیست و اینکه آیا بر اساس ارزش‌های اخلاقی و انسانی با این پدیده‌ها رفتار می‌کنیم
یا خیر؟ ما باید نگاه مادی را از برخورد با آن پدیده‌ها حذف کنیم. بسیاری از ما حتا
اکنون و در این شرایط بحرانی نیز به دلیل نگرانی از مسایل مادی و ریالی است که
دغدغه آب و بحران کم‌آبی را پیدا کرده‌ایم نه انسانیت و اخلاق‌مداری.»
