رضاشاه، آیا دیکتاتور بود؟

رضاشاه

رضاشاه را اگر با عرف امروز بسنجیم، دیکتاتور بود. اما برای درک این مرد، باید به دو موضوع دقت کرد:
- شرایط جهان در آن دوره
- شرایط ایران در آن دوره
شرایط جهان:
- همدوره رضاشاه در شوروی، استالین بود که برای تثبیت قدرت خود، ۱٫۵ میلیون نفر را اعدام کرد.
- در همان دوره، در کشور ترکیه نیز ۱٫۵ ارمنی کشتار شدند.
- همزمان، در ژاپن پانصدهزار دختر از منچوری ربوده شدند.
- در دهها کشور دیگر نیز اوضاع بدتر از این بود.
با توجه به این شرایط، رضاشاه را باید یکی از دموکرات‌ترین سران حکومتهای جهان زمان خود نامید؛ که بدون کشتار مردم، و بدون قتل عام و نسل کشی به قدرت رسید!
شرایط ايران:
رضاشاه زمانی به قدرت رسید که ايران از لحاظ اوضاع سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و امنیت ملی در قهقرا به سر می‌برد:
- وی زمانی شاه شد که یک سوم از جمعیت کشور در ماجرای قحطی بزرگ، از گرسنگی مرده بودند.
- همچنین کشور هیچ درآمدی از نفت و گاز و منابع معدنی نداشت.
- مملکت فاقد ارتش، پلیس و هر ارگان حکومتی و نظامی بود.
- نیروهای تجزیه‌طلب از خراسان تا گیلان، از آذربایجان تا کردستان و از خوزستان تا بلوچستان با تمام قدرت داعیه جدایی سرداده بودند. اگر او با خشونت این گروهها را سرکوب نمی‌کرد، ایرانِ فعلی شامل کشورهای جمهوری سوسیالیستی گیلان، جمهوری دموکرات کردستان، آذربایجان، عربستان (خوزستان) و... می‌شد.

بر همه این خدمات بزرگ ملی، بیفزایید:
- بنیان‌گذاری دانشگاه تهران،
- تهیه و تصویب نخستین قانون مدنی ایران،
- بنیان‌گذاری ثبت اسناد و ثبت احوال، و اجباری کردن صدور شناسنامه،
- لغو کاپیتولاسیون دوره قاجار برای انگلیس و روسیه،
- ملی‌کردن جنگل‌ها و مراتع ایران،
- براندازی سیستم خان‌سالاری و بستن حرمسرای قجری،
- متحدکردن نیروهای نظامی و تشکیل ارتش ایران،
- بنیان‌گذاری سیستم بانکی کشور،
-بنیان‌گذاری سیستم بیمه در ایران،
-ساخت راه‌آهن سراسری،
- تغییر تقویم رسمی از تقویم قمری به خورشیدی، و ده‌ها اصلاحات و اقدامات ملی دیگر که باید توجه داشت، با توجه به جو سنتی و مخالفتهای جامعه مذهبی ایران در آن دوره، هرکدام از این اقدامات در نوع خود یک معجزه بود.
رضاشاه تنها یک بار تاجگذاری کرد و دیگر هرگز نه تاج نهاد و نه برتخت نشست. وی اولین حاکم ایران پس از اسلام بود که حرمسرا نداشت و در اولین روز سلطنتش حرمسرای بزرگ قاجاری را با ده‌ها زن و دختر تعطیل کرد. در حالی که میتوانست از خزانه مملکت به عیش و نوش بپردازد، اما این کار را نکرد. تنها یک سفر خارجی به ترکیه داشت. (در یکی از کاخ- موزه های لهستان جایی است که گفته می‌شود رضاشاه یک شب را در آنجا گذرانده، زیرا که مهمان شاه آن زمان بوده است. الله اعلم – شمّاع زاده ) و در تقریباً تمام دوران پادشاهی خود به جای استفاده از تاج و لباس شاهی، یونیفرم نظامی و خدمت بر تن داشت.

روحش شاد و یادش گرامی باد.

بهمن انصاری (پژوهشگر تاریخ)
تابستان نود و پنج