درسی از پرندگان، برای رهبران

درسی از پرندگان، برای رهبران

احمد شمّاع زاده

ما من دابّه فی الارض و لا طائر یطیر بجناحیه الا امم امثالکم(انعام: 38)

ترجمه: نیست جنبنده ای در زمین و نه پرنده ای که با دو بالش پرواز میکند، مگر امتهایی(انواعی) هستند همانندتان(از نظر عمل به سنتهای الهی و قوانین طبیعی).

همه میدانند که پرنده با دو بال پرواز میکند؛ پس چرا خداوند با دو بال را یاداورمان میشود؟ و نمیگوید نیست جنبنده ای در زمین، و پرنده ای در هوا مگر...

خداوند بیجهت واژه ای را به کار نمیگیرد و هنگامی که بر چیزی تأکید میکند، حکمتی در آن است که باید با تدبر (در ظاهر آیه اندیشیدن و یافتن نکته های پشت آیه) آن را دریابیم. خداوند در اینجا میخواهد بگوید با یک بال و یا سه بال و شمار فرد بالها نمیتوان پرواز کرد؛ زیرا هماهنگی ایجاد نمیشود.

برای شما هم پیش آمده که وقتی به آسمان نگاه کرده اید، فوجی از پرندگان را دیده اید که به گونه ای منظم، در حرکتد و به سوی مقصدی روان، که این را مهاجرت میگویند و بیشتر، از لک لکها سرمیزند که مقصدومقصودشان یافتن تالابی بهتر و پرآب است. پرواز فوج پرندگان شکلهایی را ایجاد میکند که اگر کمی دقّت کنید متوجه میشوید این کار، کاری عادی نیست و تنها از یک عقل جمعی، و نه غریزه های فردی، برمیآید.

شاید در برنامه های تلویزیونی هم دیده باشید که همین ابتکارها از ماهیهای ریز سرمیزند که همگی با هم و با حرکتهایی سریع ولی منظم به هر سو در حرکتند و شکلهایی زیبا، بویژه گردونه ای دوار، همانند گردباد در زیر آب ایجاد میکنند.

پس از هوا و دریا به شگفتیهای روی زمین میرسیم. گلّه های مختلف حیوانات اهلی مانند گوسفندان و غیراهلی مانند گورخرها- گاوها- اسبها- پنگوئنها و ... که بسیار زیادند. 

پس از حیوانات نوبت به انسانها میرسد:

در گشایش بازیهای المپیک و بسیاری از جشنها میبینیم که دسته های مختلف جوانان با لباسهایی رنگارنگ شکلهای بسیار زیبا و متفاوتی را ایجاد میکنند که تنها از بالا شکلهای ایجادشده را دید.

مناسک حجّ بویژه طواف کعبه نیز چنین تصویری را به ذهن میآورد.

حرکتهای موجی یا آبنوسی (موج مکزیکی) تماشاچیان استادیومهای ورزشی نیز جزء این گونه حرکتها به حساب میآید.

تظاهرکنندگان سیاسی نیز به هنگام حرکت و شعارگویی نیز شکلهایی را در همین راستا ایجادمیکنند.

بررسی این موضوع در مورد انسانها کار سختی نیست. ولی در مورد حیوانات و بویژه پرندگان موضوع از همه سختتر میشود. چگونه پرندگان در هوا چنین شکلهایی را میسازند؟ چه کسی رهبریشان میکند؟ این رهبری چگونه شکل میگیرد؟ کدامیک از آنها رهبر میشود و چگونه؟

هدف این نوشته رسیدن به پاسخ این پرسشها، به منظور گرفتن درس رهبری و هدایت درست و اصولی و مبتنی بر سنتنهای الهی برای یک جامعه است.

نگارنده در این زمینه اندیشه کرد و به این نتایج دست یافت:

-         یک پرنده که از همه قویتر و با هوشتر است، از سوی پرندگان با تجربه تر و نخبه تر به رهبری برگزیده میشود و دیگر پرندگان از او پیروی میکنند.

-         ولی در هوا چگونه پرنده رهبر حرکت میکند؛ و دیگران به گونه ای منظم به جمعشان شکل میبخشند؟ دستیابی به این مهم هدف این نوشتار است.

-         رهبر، دو معاون از میان نخبگان برمیگزیند که در دو طرفش حرکت کنند تا با دیدن بیواسطه حرکت او از او پیروی کنند. هریک از دو معاون نیز راهنمای دو پرنده ای میشوند که عمل او را بیواسطه میبینند. پیروان معاونها خود دو پیرو دارند و این ترتیب به طور پلکانی رو به پس میرود تا به آخرین افراد دسته برسد.

-         همه این تصمیم گیریها و عملکردها بسیار سریع انجام میگیرد.

قصه ها: بی جهت نیست که در کودکی توی قصه ها میشنیدیم و میخواندیم که همواره شاه را با دو وزیر دست راست و  دست چپ به تصویر میکشیدند و معمولا وزیر دست راست موافق خوان و وزیر دست چپ مخالف خوان بودند. چرا چنین بود؟ برای اینکه شاهی که میخواهد شاه بماند، خودرأی و مستبد نباشد، و بتواند ملت را رهبری کند باید خود درست برود و اگر بدون مشاوره با  دو وزیر، (که نه تنها هم مسلک نیستند که تا اندازه ای هم مخالف یکدیگرند) خود تصمیم بگیرد، رای صادر کند، و حرکت کند، یقیناً به بیراهه میرود. پس عقل سلیم ایجاب میکند که دو مشاور ناهمسان داشته باشد. دو مشاوری که به درستی مشاورند و نه تنها بله قربان گو!!

بدین ترتیب، مهمترین نکته در درس رهبری این است که اگر رهبر خطا کند، همه را به بیراهه خواهد برد و از مقصد و هدف، باز خواهند ماند.

دانش سیاست: به همین دلیل بزرگان علم سیاست چنین پنداشته اند و این موضوع پایه علم سیاست شده به گونه ای که اکنون در تمام کشورهایی که استبداد حاکم نیست پارلمان دارای دو فراکسیون یا جناح (بال) است که این دو جناح، لازم و ملزوم، و منتقد یکدیگرند و بدون آنها حکومت شکل نمیگیرد. البته آنان همچون کشورهایی که ماهیتاً دیکتاتور منش هستند، برای خالی نبودن عریضه و ظاهرسازی چنین روشی را منیان ننهاده اند؛ بلکه معتقدند دوام جامعه شان در گرو همین روش است و در غیر این صورت نه دردی از دردهای ملت درمان میشود و نه از پیشرفتی برخوردار میگردند.

ممکن است این پرسش پیش آید این رویه در بسیاری از کشورها کاربرد دارد پس چرا پیشرفتی در کار نیست یا استبداد حاکم است؟ پاسخ این است که در این گونه کشورها اعضای پارلمان مستقیماً توسط مردم برگزیده نمیشوند؛ بلکه در آغاز باید از فیلترهایی بگذرند تا بتوانند در ترازوی گزینش (انتخابات) قرارگیرند. پس این گونه پارلمانها ظاهری است و نه واقعی.

نتیجه آنکه ناکشته را دروی در کار نیست. و به قول قرآن: یحسبون انهم یحسنون صنعا (به حساب خودشان کار خوبی میکنند.)

همواره دو بال: با نگاهی کلی به سیر تکامل انسان متوجه میشویم همان گونه که خداوند نیز در قرآن کریمش به ما آموخته، انسان همواره با دو بال علم و ایمان حرکت کرده؛ و هرگاه از مسیر انسانیت منحرف و رو به نابودی رفته، تنها دلیل این بوده است که یکی از این دو بال برای او کارامد نبوده است.

دوام گونه ها و عنصرها: اصولا تولید، تکثیر، و دوام هر یک از گونه ها و عناصر طبیعی یا اجتماعی، نتیجه دوگانگی است و به همین دلیل، خداوند همه چیز را جفت (زوج) آفریده است؛ زیرا که تنها جفتها مولدند و فردها هیچگاه نمیتوانند مولّد باشند تا زنجیره بقاء گونه خود را دوام بخشند؛ و به قول معروف یک دست صدا ندارد.

این اصل نه تنها در جهان زندگان (از جمله گیاهان)، بلکه در جهانهای فیزیک و شیمی نیز صدق میکند. بدین ترتیب به پرسش نخستین پاسخ داده شد:

همه میدانند که پرنده با دو بال پرواز میکند؛ پس چرا خداوند با دو بال را یاداورمان میشود؟ و نمیگوید نیست جنبنده ای در زمین، و پرنده ای در هوا مگر...

نگارش و ویرایش اول: 5 تیر 1391(5 شعبان1433)

دومین ویرایش: آبانمها نودوپنج

احمد شمّاع زاده