گفتگوی اختصاصی با اردشیر زاهدی - تلویزیون ایران فردا

ده پند بزرگ!!

ده پند بزرگ!!

1- نگو شب شده است بگو صبح در راه است

2- هوس بازان کسی راکه زیبا میبینند دوست دارند، ولی عاشقان کسی را که دوست دارند زیبا میبینند!

3- وقتی در زندگی به دری بزرگ رسیدی، نترس و ناامید مشو، که اگر قرار بود دری باز نشود، جای آن دیوار میبود.


4- آنچه که هستی، هدیه خداوند است به تو، و آنچه که خواهی شد، هدیه تو به خداوند است! پس بینظیر باش.


5- شریفترین دلها، دلی است که اندیشه آزار دیگران در آن نباشد.

6- بدبختی تنها در باغچه ای که خودمان کاشته ایم میروید.


7- وقتی زندگی برایت خیلی سخت شد، به یاد بیاور که دریای آرام، ناخدای قهرمان نمیسازد!


8- هر اندیشه شایسته ای، به چهره انسان زیبائی می بخشد.

9- قابل اعتماد بودن، ارزشمند تر از دوست داشتنی بودن است. 

10- به چشمی اعتماد کن که به جای صورت، به سیرت تو مینگرد... به دلی، دل بسپار که جای خالی برایت داشته باشد، و دستی را بپذیر که باز شدن را بهتر از مشت شدن بلد باشد.

دست آقای خامنه ای درد نکنه با این کشور درست کردنش(کشور امام زمان؟!!!)

کودکان را در شکم مادران کارتن‌خواب پیش‌خرید می‌کنند!

یک استاد دانشگاه که چند شب را با کارتن‌خواب‌ها سپری کرده، می‌گوید کودکان قبل از به دنیا آمدن و در شکم مادران کارتن‌خواب پیش‌خرید می‌شوند. وزارت کشور هم از جمعیت ۱۸ میلیونی در سکونت‌گاه‌های غیررسمی خبر داده است.

دکتر چیت‌چیان، استاد دانشگاه که چند شب را در میان کارتن‌خواب‌ها سپری کرده می‌گوید وضع کارتن‌خواب‌ها آنقدر بحرانی است که کودک را در شکم مادر و پیش از به دنیا آمدن به مبلغ یک میلیون و ۷۵۰ هزار تومان پیش‌خرید می‌کنند.

شهیندخت مولاوردی، معاون رئیس‌جمهور ایران در امور زنان و خانواده مردادماه سال ۱۳۹۴ گفته بود از میان ۱۵ هزار کارتن‌خواب کشور، ۵ هزار نفرشان زنان هستند.

به گزارش خبرگزاری مهر، دکتر چیت‌چیان با ارائه طرحی در ۹ جلد کتاب، تصویری از مناطق حاشیه‌نشین استان تهران تهیه کرده و به کارگروه اجتماعی وزارت کشور ارائه داده است. براساس یافته‌های او در منطقه ۱۲ تهران شامل محلاتی چون اودلاجان و دروازه غار وضع بسیار بحرانی است.

همایون هاشمی، رئیس سازمان بهزیستی حدود ۶ ماه پیش از شناسایی و اسکان ۲ هزار کودک خیابان‌خواب خبر داده بود. او تاکید کرده بود که بی‌خانمانی در میان زنان جوان گسترش یافته است.

رضا محبوبی، مدیرکل اجتماعی وزارت کشور و از حاضران این جلسه هم از زندگی ۱۸ میلیون ایرانی در سکونت‌گاه‌های غیر رسمی خبر داده و با اشاره به کاهش سرمایه اجتماعی کشور، نمره کشور را ۱۴ و نمره تهران را زیر ۱۰ ارزیابی کرده است.

بیشتر بخوانید: پنج‌هزار زن کارتن‌خواب ؛ ضعف ایمان یا کوتاهی مسئولان؟

او با ارائه آماری به حاضران از وقایع تلخی در ایران پرده برداشته که زنگ خطری جدی در زمینه معضلات اجتماعی را به صدا در آورده است؛ آماری که خود او هم اذعان داشته اعداد و ارقام واقعی آن ممکن است بیشتر از آنچه اعلام شده باشد.

محبوبی می‌گوید مصرف کنندگان الکل در جامعه حدود یک میلیون و ۳۵۰ هزار نفر هستند و سالانه ۶۰۰ هزار نفر وارد زندان‌ها می‌شوند.

نرخ طلاق دیگر معضل اجتماعی این روزها به روایت مدیرکل اجتماعی وزرات کشور است. در تهران از هر ۳ ازدواج، یک مورد طلاق ثبت می‌شود و در کل کشور این آمار به یک به ۵ رسیده است.

مدیرکل اجتماعی وزارت کشور اذعان کرده که "نظامات سابق قادر به حل مسائل نیست و از همین‌رو عناوین مجرمانه افزایش یافته است".

به گفته او اعتیاد جز ۱۰ جرم نخست کشور ثبت شده و میزان جرح و ضرب هم افزایش یافته است. محبوبی تصریح کرده که "معتادان جلوی دانشگاه‌ها دیده می‌شوند و در مقابل خودروی پلیس مواد مصرف می‌کنند" و با شگردی جدید خودشان را به خودروها می زنند تا از این طریق پول بگیرند.

روایت عبدالکریم سروش از حدادعادل

بازنشر روایت عبدالکریم سروش از حدادعادل

پنج شنبه, ۲۹مرداد , ۱۳۹۴ 

سحام: روز گذشته غلامعلی حدادعادل در نطق میان دستورش به مناسبت سالروز کودتای ۲۸ مرداد به تلاش‌های مکرر آمریکا برای نفوذ در ایران اشاره کرده و آخرین مدعای مثالش را از کودتای انتخاباتی سال ۸۸ آورده و گفته است: «آن‌ها می‌خواهند سیاست، امنیت، اقتصاد و فرهنگ جامعه ایرانی را مانند سال‌های قبل از انقلاب به دست گیرند. در این شرایط آن‌چه قابل توجه و عبرت‌آمیز است نامه‌ای ۸ صفحه‌ای است که در ۹ آذرماه سال ۸۸ از سوی بعضی افراد فعال در فتنه سبز از ایران به آمریکا فرستاده شده است و این روزها متن آن در آمریکا منتشر شده است.»

حدادعادل در ادامه این ادعای نخ نماشده گفته: «این نامه در پاسخ به این سوال وزارت امور خارجه آمریکا از رهبران جنبش سبز است که پرسیدند ما چه کاری باید انجام دهیم و چه کاری نباید انجام دهیم. پاسخی که به این نامه داده شده به اندازه‌ای شرم‌آور است که تا ابد برای نویسندگان آن که البته نام خود را اعلام نکرده‌اند، سیاه‌رویی به بار می‌آورد.»

سحام در واکنش به این اظهارات٬ تنها به بازنشر نامه عبدالکریم سروش به حدادعادل که در تاریخ فروردین ماه ۱۳۹۲منتشر شده بسنده می کند و تاریخ را ابزار روشنگری آیندگان می داند.
در بخشی از این نامه٬ دکتر سروش می نویسد: “به یاد آقای حداد می‌آورم که در ابتدای انقلاب که ایشان را دعوت به پیوستن به ستاد انقلاب فرهنگی کردم، عذر آوردند که در انظار ظاهرشدن برایشان هزینه دارد، و‌ای بسا کسانی در ایشان طعن بزنند و او را کیف‌کش دکتر نصر بخوانند (عین همین عبارت). و به همین سبب در پستو های وزارت آموزش و پرورش پنهان شدند وانشاءهایی به جای کتب علوم اجتماعی نوشتند و آموختنش را به دانش‌آموزان مدارس تکلیف کردند. در سال ۱۳۵۹، اساتید علوم اجتماعی دانشگاه‌ها، سمیناری برای نقد آن کتاب‌ها برگزار کردند و آقای حداد با بیان این‌که اینان انقلاب را محاکمه می‌کنند، کار آنان را تخطئه و در سمینار را تخته کردند!
*ایشان لاجرم به یاد دارند که این دوست، شرط دوستی را سالی پیش از انقلاب بجا آورد و ایشان را از پریدن با دکتر نصر و فرح نهی کرد و تکلیف امر به معروف ونهی از منکر را گزارد تا پس از انقلاب نگویند که با فرج می‌پریدم نه با فرح!”
در بخش دیگری از این نامه آمده است: “نمی‌دانم آقای علی لاریجانی حالا هم شهامت گفتن این نکته را دارند که در ابتدای انقلاب با من گفتند که یکی از علل بدنامی آقای مطهری میان دانشجویان و انزوای غم‌انگیز ایشان این بود که آقای حداد خود را زیادی به ایشان می‌چسباند و این برای آقای مطهری گران تمام شد، چرا که همه کس آقای حداد را پادو نصر می‌شمرد و… همچنین فرزند آقای مطهری هم از گذشته آقای حداد داستانها دارند که باید خود بگویند.”

متن کامل این نامه بدین شرح است: مقدمه:

آقای دکتر غلامعلی حدادعادل «سکوت خود را شکسته اند» و پاسخ مبسوطی به پانوشت کوتاه من در مقاله «بیا کاین داوری‌ها را به نزد داور اندازیم»، داده‌اند. نفس این عمل دفاعی را ستایش می‌کنم. حق اوست که به سرفرازی خویش بیندیشد و اهتمام ورزد تا زنگار اتهام را از رخسار آبروی خویش بشوید. آرزو می‌کنم‌ای کاش چنین امنیتی در جواب و در دفاع، به طور متساوی و متقارن از آن همگان بود و پنجره این آزادی بروی همگان گشوده بود. نه این که چون دکتر سیدعلی حقی (مترجم اصلی کتاب نظریه شناخت کانت)، از زوال شغل وامنیت بترسند و در فضایی پرخطرو پررعب و پرتعدّی، جرأت احقاق حق و ابطال باطل نداشته باشند، و چون مظلومان حاضر در برنامه اعترافات تلویزیونی، به مراد اهل قدرت سخن بگویند، و خائف از عواقب آن باشند، و نه این که چون مصطفی تاج‌زاده، زبان‌‌بریده و دست‌بسته در زندان بنشینند و با هرگونه نقد و دفاع تازه‌ای از خویش، رنجی و زجری و داغی و درفشی تازه به جان خرند، و رخصت و فرصت و جرأت به دادگاه کشیدن خصم خود، یعنی آیت‌الله جنتی را نداشته باشند، و نه چون کاتب مسکین این متن، با هرنقد حق‌گویانه و رازگشایانه یی، شاهد شکنجه عضوی از اعضای خانواده باشند و امنیت شغلی و حیاتی و عِرضی و مالی خود را از دست دهند.

امیدوارم در سال نو و سال‌های آینده خانواده همگان، همچون خانواده محترم آقای حداد در امن و آسودگی و رفاه و نشاط به‌سر برند و چنان نباشد که با زنگ تلفنی یا کوفتن دری، ناگهان از جا بجهند و لرزه بر هفت اندامشان افتد، و سپس با غیبت عضوی از خانواده و سیلی از تهدیدات و تعدیات بی‌شرمانه روبه‌رو شوند و پیشنهاد شهادت به آنان دهند[۱] و ناگزیر فرار از وطن را بر قرار ترجیح نهند. و نیز امیدوارم همچنانکه اقوام نسبی وسببی نزدیک آقای دکترغلامعلی حدادعادل، درحفاظت اطلاعات سپاه به شغل شریف! خود مشغول‌اند، فرهنگیان هم بتوانند بی‌ترس و بی‌آزار و با حرمت و عزّت به خدمت خداپسندانه خویش مشغول باشند، بر روزنامه‌ها و مجلاتشان قفل تعطیل ننهند، کتاب‌هاشان را دروزارت ارشاد به موریانه‌ها نسپارند، یا به نام دیگری انتشار ندهند، یا به‌خاطر آن سر از سیاه‌چال و زندان درنیاورند. مرا البته بیمی و باکی از این تهدیدات نیست و بقول شیخ جلیل خرقان: بیست سالست تا کفن مرا از آسمان فرستاده اند.
آنچه بدنبال می آید نخست گزارشی ست از دواعی ودعاوی آقای دکتر حقی در باب به سرقت رفتن ترجمه اش وتوضیحی در باب نامه یی که مرعوبانه به آقای دکتر حداد نوشته اند وسپس به ذکر نمونه هایی خواهد پرداخت که نشان میدهد -بما لا مزید علیه -که موارد تشابه دو ترجمه چندان گویا و برجسته است که لا جرم یکی از آندو مقتبس از دیگریست وآنگاه نکته هایی از پی خواهد آمد در باب ترجمه قرآن آقای حداد ونیز پریدنش با نصرو فرح و درانتها سخن به اندرزی ختم خواهد شد که :
صحبت حکام ظلمت شب یلداست            نور ز خورشید خواه بو که برآید
آقای حقی هم هر چه ازین پس در آن تنگنای استخوان شکن بنویسند برای من و دیگران قابل درک خواهد بود و لذا هیچ آداب وترتیبی نجویند وهرچه دل تنگشان میخواهد بگویند.

یکم: آقای دکتر حدادعادل، پاسخنامه خود را با یک فحش و یک دروغ آغاز کرده‌اند که البته آغازی نیکونیست. مرا فحّاش خوانده‌اند و این خود یک فحش است که دیگری را فحّاش بخوانیم. دروغ و افترا هم هست، چرا که من به احدی فحشی نداده‌ام. این قدر هست که اگر از دست کسی کاسه‌ای زهر خورده‌ام، قطره‌ای سرکه به او نوشانده‌ام (از صادق لاریجانی گرفته تا جواد طباطبایی و داوری و فردید و علی معلم و …..)، همین و بس. چرا که «با گرانان به از گرانی نیست» و در این میان بر آنان که حکومتی‌ترند، سخت‌تر حکم رانده‌ام چون حداد و داوری.

گفته‌اند که نامه‌ای یکسره فحاشی و ناسزاگویی در باب دکتر داوری نوشته‌ام! این هم تهمتی و دروغی دیگر است. نامه من یکسره فحاشی و ناسزاگویی نیست، یکسره نقد افشاگرانه و تازیانه نقادانه است، نقد فحش‌های داوری به پوپر و سروش است. وی که پوپر را «دواننده اسب وقاحت در میدان فصاحت» و «مزدور امپراتوری انگلیس» و «دلال چرب‌زبان معاملات ملکی» می‌خواند و از زیر عبای آقای خمینی به سروش لگد می‌زند که «خزعبلات و ترّهات و مکرّرات‌‌گو» است، آیا به سامان و سلامت می‌گوید و سروش که از او مطالبه سند می‌کند که فلان جملات مجعول را از کجای کتاب جامعه باز پوپر آورده‌ای، ناسزا می‌گوید؟ بلی، من مشت تهی از فضیلت دکتر داوری را باز کرده‌ام و نشان داده‌ام که او پوپر نخوانده و نفهمیده، حمله به پوپر می‌کند و «عنقا ندیده، صورت عنقا کند همی» و سلاح جعل و جهالت در دست (در حدّ ندانستن معنای ابطال‌پذیری)، به مصاف پهلوانی از پهلوانان عرصه معرفت می‌رود و لاجرم خائب و خاسر روی به هزیمت می‌نهد.

چیست خود آلاجق آن ترکمان

پیـش پـای نـرّه پـیلان جهان؟

و حال آقای حداد که به قول خودش «نه سر پیاز است، نه ته پیاز»، نامه مرا یکسره فحش و ناسزا می‌خواند تا بر آن همه حرف حساب و نقد روشنگر، قلم بطلان بکشد و دفاعی نافرجام از داوری کند؟ این ننگ برای دکتر داوری و مدافعان او تا پایان روزگار باقی خواهد ماند که وی در روز روشن، خاک در چشم مروّت و معرفت زد و به بهانه نقد پوپر، ناسزاهای رکیک به او گفت و حتی پای جسارت را از گلیم ناسزا درازتر کرد و دست توسّل به دامن جعل و تقلب برد و جملاتی مجعول را از خود بر متن پوپر افزود و آن گاه گریبان وی را گرفت که چرا چنین گفته‌ای؟ اما گناه او بسی بیش از این ناسزاگویی بود. وی ظلم به دانش و دانشگاه کرد. به دانشجویان یاد داد که امر عظیم نقد را سهل بگیرند و حرمت بزرگان را نگاه ندارند و رقم مغلطه بر دفتر دانش زنند و از جعل و تحریف و تقلب باکی نداشته باشند، و وقتی از شاگردی به استادی رسیدند، نخوانده و ندانسته بر پایان‌نامه‌ها مهر تصویب زنند تا دینار و دلاری به جیب زنند.

آقای حدادعادل نیز اگر در زمره ظالمان نبود، در خور التفات و انتقاد نبود. اما چگونه دل رضا دهد که وی، هم به جنبش حق خواهانه سبز ستم می‌کند هم حق خواهان را به آتش «فتنه» می سوزاند هم حرامخوارانه غصب کرسی مجلس می‌کند، هم به دانشجویان کم‌فروشی می‌کند و کم‌حوصله و پرمشغله به کلاس درس می‌رود و مزد کلان می‌گیرد و دانشجویان را گرسنه می‌گذارد، و هم پایان‌نامه دانشجویی مظلوم را به نام خود می‌کند، و هم در فضایی پررعب و نا امن از او اعتراف‌نامه می‌گیرد که ترجمه «مترجم معظم، استاد محترم» البته اتّم و اکمل است!

دوم: وقتی نامه دکتر علی حقی (مترجم اصلی کتاب هارتناک) به دکتر حدادعادل را دیدم که نوشته بود: «من ترجمه حضرت‌عالی را ندیده‌ام ولی از اوصاف آن، سبک ترجمه و اتقانش بی‌خبر نیستم، تفاوت آن دو به وجهی است که هر کس آن‌ها را مقایسه کند … خواهد دید دو ترجمه مستقل از کتابی واحدند»، بی‌اختیار به یاد داستان خود و مناظره‌طلبی‌های مصباحیان افتادم. آنان بر طبل مناظره می‌کوفتند و مرا به فرار از مناظره متهم می‌کردند و در همان حال وزارت اطلاعات مرا چپ و راست احضار می‌کرد و با تهدید و ارعاب، از پاسخ مثبت به مناظره و شرکت در آن اکیداً منع می‌کرد. سنگ را بسته بودند و سگ را گشاده! من نیز ناچار در مطبوعات دلیل‌هایی برای نرفتن و نپذیرفتن می‌آوردم، اما نه دلیل اصلی را. حالا حکایت آقای حداد است . ایشان چنان وانمود کرده‌اند که گویی ایرانیان در فضای آزاد نفس می‌کشند و قلم می‌زنند و به عدالت‌ورزی دادگاه‌های جمهوری اسلامی اعتماد دارند و قادر به احقاق حقوق خود هستند و از زجر و زنجیر و زندان و زوال امنیت و عسرت معیشت و سلب شغل و … نمی‌ترسند و دلیری ایستادن در مقابل زورگویان را دارند و در جامعه‌ای پیامبرپسند به سر می‌برند که زیردستان حق خود را بی‌لکنت زبان از زبردستان می‌گیرند، نه در جامعه‌ی «عالمان دهان بسته و جاهلان مکرّم». بلی، اگر نویسندگان و دانشگاهیان این دیار سرنوشت قلم‌زنان و خبرنگاران نگون‌بختی را ندیده بودند که به اندک چرخش قلمی، یا به طناب توحش خفه شده‌اند یا سر از شکنجه‌خانه ولایت درآورده‌اند، یا در صندوق صوت و صورت و بنگاه بانگ و رنگ تن به ذلت اعتراف داده‌اند، آن‌گاه مفاد نامه آقای حقی به حداد را باور می‌کردند واستقلال ترجمه را می‌پذیرفتند و آن را از جنس اعترافات تلویزیونی در ظلّ ولایت سلطان جائر نمی‌شمردند. دریغا وافسوسا که نه چنین است. با این همه، آقای حقی حتی در این نامه هم باجی به حداد نداده و با هوشمندی و رندی تمام او را در وصول به مراد ناکام نهاده است. او که حتی در مقدمه کتابش نامی از حداد نبرده و با این کار ناخشنودی خود را از او آشکارکرده، ۱۶ سال پس از انتشار ترجمه حداد می‌نویسد هنوز «من ترجمه حضرت‌عالی را ندیده‌ام»! به صد زبان فریاد می‌زند که هرچه درباره آن می‌گویم از سر اکراه و مصلحت است نه اختیار و حریّت. وگرنه چنین کسی کجا می‌تواند داوری کند: «هرکس آن‌ها را مقایسه کند، خواهد دید دو ترجمه مستقل از کتابی واحدند»! و این داوری را چه کسی از او خواهد پذیرفت؟ او که ترجمه حداد را هرگز ندیده و نخوانده است!

حقاً کاری زشت تر از حرکت حدادعادل نیست که در محبس بزرگ جمهوری اسلامی و در محاصره گرگان هار امنیتی، از علی حقی بی‌رحمانه اعتراف می‌گیرد و آن را مغرورانه به رخ دیگر رعایای مرعوب سلطان می‌کشد. پیداست که نه آقای حقی در پاسخ نامه حداد، اعترافی کرده و نه (به فرض اعتراف) سخن او مقبول و مسموع است.

آیا عجب نیست که آقای حداد در مقدمه جوابیه‌اش می‌نویسد:«من در این نوشته… به انقلاب و سیاست و جمهوری اسلامی و شرق و غرب هم کاری نخواهم داشت… و کوشش خواهم کرد نوشته‌ام صورت یک گزارش علمی داشته باشد و گزاره‌های آن قابل تحقیق باشد…»؟ آیا واقعاً در شرایط کنونی جمهوری اسلامی قابل تحقیق است که حرف دل آقای حقی چیست؟ و آیا او می‌تواند آن را بر زبان آورد و سر خود را بر باد ندهد؟ و آیا این عین سیاست‌کاری نیست که کسی را وادار کنند که از سر اکراه سخنی بگوید و جرأت انکار آن را نداشته باشد؟ و آیا گزارش آقای حداد علمی و عینی ست؟ بگذریم از اینکه وی چنان از عینیّت و علمیّت سخن میگوید که گویی برگی از دفتر کانت نخوانده است.

سوم: حق این است که آقای حداد به نیکی می‌دانسته که در دل و بر زبان حقی، مترجم مظلوم آن کتاب چه می‌گذشته است و آن را بارها و از کسانی بسیار شنیده بوده است (آخرینش فرزند من، سروش دباغ که بی‌واسطه آن را از حقی شنیده و صراحتاً آن را با حداد در میان نهاده است، ۱۳۸۹زمستان). شاهدان ماجرا یکی دو تا نیستند، و عبدالکریم سروش اولین کسی نیست که این راز را فاش می‌کند. در همان اوان ترجمه کتاب، آقای علی حقی گاه نزد من می‌آمد و مشکلات ترجمه را می‌پرسید. پس از چاپ کتاب هم (۱۳۷۶)، خود به من گفت که ترجمه‌اش را حداد به سرقت برده است. هم او بود که به من خبر داد که آقای حداد (که گویی چیزی از این رازگشایی به گوشش خورده بود)، در سفری به مشهد، پدر علی حقی را صدا زده و به او گفته مواظب فرزندش باشد! مجله کیان هم در همان اوان یادداشتی تهیه کرده بود تحت عنوان «یک پدیده عجیب در بازار کتاب»، درباره دو ترجمه مشابه از یک کتاب نه چندان مهم در کانت‌شناسی، تا تعجب و تأسف خوانندگان را برانگیزد، اما مصلحت دید دوستان آن را به انبار فرستاد نه به بازار. آقایان تهرانی و رخ‌صفت از شاهدان ماجرا بوده‌اند و هر دو مستقیماً قصه سرقت ترجمه را از حقی شنیده‌اند، همچنین حسین پایا و پناهنده. این که آقای حداد اکنون و در آستانه انتخابات ریاست جمهوری، در صدد انکار این راز فاش شده برمی‌آید، باید دواعی و دلایل دیگری داشته باشد. البته کسی که مجلدات عدیده دانشنامه جهان اسلام را تألیف خود می‌شمارد و به نام خود می‌کند و ابطال هفتصد هزار رأی را در روز روشن انکار می‌کند، چه باک دارد از این که حق یک دانشجوی مظلوم ومرعوب را بخورد و به روی مبارکش نیاورد؟ و بالاتر از آن انگشت در چشم آن دانشجو کند و از او اعتراف‌ بازجویانه بگیرد. باز هم می‌گویم خطاکاران وجفاکاران بسیارند و اگر آقای حدادعادل در زمره ظالمان نبود، در خور التفات و انتقاد نبود. اما این ستم ستبر و سنگین که سینه صبوری را سوراخ می‌کند، تحمل بردار نیست.

شک ندارم که آقای حداد اکنون و در گیراگیر حمله به من و دفاع از داوری، انتقام خود را از حقی می‌گیرد. حقی بیش از حقّش می‌دانسته و بزرگتر از دهانش سخن گفته است، و باید زبانش بریده شود. آقای حداد که این مدعای حقی را می‌دانسته و شنیده بوده است، نمی‌دانم چرا در جوابیه‌اش خود را به «کوچه چپ» می‌زند و می‌نویسد: «آقای حنایی‌کاشانی در این توضیح خود ادعای سرقت ترجمه آقای حقی را به خود آقای حقی نسبت می‌دهد. من مبنای این انتساب را نمی‌دانم.»

آقای حنایی‌کاشانی، ویراستار ترجمه، در نوشته وبلاگی‌شان (مورخ پنجم اسفند ۱۳۹۱)، در جواب آقای حداد می‌نویسد: «من اکنون می‌توانم به آقای دکتر حدادعادل و دیگر خوانندگان یادآور شوم نخستین بار این ادعا یا اتهام را کی و کجا شنیدم… و چرا بر این گمانم که منشأ شیوع این اتهام خود آقای علی حقی بودند. در اواخر تابستان ۷۶ یا ۷۷ به دعوت آقای حسین پایا گرد آمده بودیم به همراه آقای دکتر آرش نراقی و دکتر ابراهیم سلطانی و هومن پناهنده و دکتر غلامرضا کاشی… در پایان جلسه آقای حسین پایا مرا مخاطب قرار دادند و گفتند: ۱ـ آقای علی حقی مدعی شده‌اند که ترجمه دکتر حداد عادل کپی ترجمه ایشان است. ۲ـ بر من خرده گرفتند که چرا اصولاً حاضر شده‌ام برای آقای دکتر حداد عادل کار کنم… بنابراین از نظر من روشن است که ادعا یا اتهام سرقت ترجمه نمی‌تواند «ساخته» آقای دکتر سروش باشد. گرچه شاید آقای دکتر سروش آنچه را در پشت سر در گردش بوده است، به طور علنی اعلام کرده است… اکنون با آنچه که می‌توانیم آن را «انکار رسمی» آقای دکتر علی حقی بنامیم، این پرسش پیش می‌آید که چه کسی نخستین بار این ادعا را از خود آقای حقی شنیده است و چگونه می‌تواند این ادعا را اثبات کند؟ آیا آقای دکتر سروش این ادعا را از خود آقای علی حقی شنیده‌اند؟ آیا آقای پایا این ادعا را از خود آقای حقی شنیده‌اند؟ آیا دانشجویان آقای حقی این ادعا را از ایشان شنیده‌اند و اگر شنیده‌اند حاضرند شهادت دهند؟…».

نوشته آقای حنایی بلندتر از این و متضمن فوائد بیشتری است. برای اطلاع جناب آقای حنایی عرض می‌کنم، اولا: بلی، من خود، آن ادعا را از آقای حقی شنیده‌ام، و بسی افراد دیگر مثل آقایان رخ‌صفت و تهرانی و… ثانیاً: «انکار رسمی» آقای حقی انکار نیست، سخنی است رندانه و نامسموع. انکار هم باشد در نسبت نامتقارن مدّعی و مدّعاعلیه چه ارزشی دارد؟ ثالثاً: دانشجویان حقی هم اگر از او شنیده باشند، جرأت شهادت دادن آشکار ندارند، وگرنه باید شهادت اختیار کنند. باری اگر قول آقای حقی حجت است و آقای حداد، انکار رسمی ایشان را شاهد کافی و لازم برای مدعای عدم سرقت می‌دانند، اقوال دیگر آقای حقی هم حجت است بر سرقت مسلّم ایشان. و اگر اینجا حجت نیست، آنجا هم حجت نیست. والبته باید بیفزایم که شهادت در سایه رعب و ناامنی (یعنی آن انکار رسمی) البته حجت نیست. اما در غیبت تهدیدات و در غیاب «مهابت استاد معظم» البته موجّه است.

عجیب است که آقای حداد باز هم دچار دروغ یا لغزش حافظه یا تغافل و تجاهل شده‌اند و نوشته‌اند: «سروش که هیچ‌کدام از این دو ترجمه را ندیده با قاطعیت و یقین ترجمه مرا همان ترجمه آقای حقی قلمداد کرده است». به عرض ایشان می‌رسانم که «بد سگالیدی نکو پنداشتی» و به یادشان می‌آورم که نسخه‌ای از آن ترجمه را خود ایشان در جلسه‌ای از جلسات هیئت امناء دانشنامه جهان اسلام به من دادند (در حضور آقایان میرسلیم، جعفر شهیدی، مهدی محقق، جعفر سبحانی و…). آقای حقی هم به دست خود نسخه‌ای از ترجمه‌شان را همان ایام به من هدیه کردند و من در همان اوان به مقایسه آن‌ها پرداختم. هر دو نسخه اکنون در کتابخانه منزل من هست و گرچه اینک بدان‌ها دسترسی ندارم، و جور ولایت مرا هزارها فرسنگ دور از وطن نشانده است آقای حداد هر وقت بخواهند می توانند بروند و آنها را بیابند. بلی من این هر دو ترجمه را دیده‌ام و نیک خوانده‌ام و داوری خود را در باره آن‌ها دراینجا می‌آورم.

من البته از ساجدان معبد سیاست و عاشقان مسند ریاست وطائفان کعبه قدرت و زائران قبله دولت و سنباده‌کشان بر سکّه قلب ولایت و ناخن‌کشان بر چهره پاک رعیّت و سخنرانان در جمع انصار حزب‌الله و توجیه‌گران شکنجه خلق‌الله که دانشنامه مرقومه دیگران را تألیف خود می‌نامند و نشستن غاصبانه بر کرسی مجلس را حق خود می‌دانند، انتظار ندارم که با دیدن این شواهد براحتی خطای پرجفای خود را بپذیرند و جامه ناپاک باطل را از تن برون کنند و کسوت پاکیزه حق را در بر کنند. بقول آن فیلسوف: توبه کردن از معصیت آسان است بشرط آنکه صغیره باشد نه کبیره!

چهارم: احتجاج من گرچه تا همین جاهم تمام است شواهد زیرین فوق التمام است.

آقای حداد می‌نویسد: «در تمام مدتی که به ترجمه این کتاب مشغول بوده‌ام حتی یک بار هم به سراغ ترجمه آقای حقی نرفته‌ام و به جرأت می‌گویم که اگر کسی همه جملات این دو ترجمه را با هم مقایسه کند یک جمله هم پیدا نخواهد کرد که دلالت بر تقلب و سرقت ادبی داشته باشد…».

آزمون این مدعا بسیار ساده است. در حقیقت آقای حدادعادل تن به آزمون ابطال‌پذیری داده است (که می‌دانم معنایش را خوب می‌داند، برخلاف آن استاد معظّم که یک کتاب ۲۵۰ صفحه‌ای در نقد کل فلسفه کارل پوپر می‌نویسد، اما از درک معنای معیار ابطال پذیری عاجز است). از خواننده محترم میخواهم با شکیبایی آنهارا بخواند ومقایسه و داوری کند که آیا هریک ازین نمونه‌ها ویرایشکی از دیگری نیست؟:
به این جمله در پاورقی ص ۱۳۷ از ترجمه آقای حداد نظر کنید:

«تنها چیزی که ما توانسته‌ایم اثبات کنیم، و تنها چیزی که می‌خواسته‌ایم اثبات کنیم، این است که این تعارض مبتنی بر یک توهم است و بس، و علیت بر حسب اختیار دست کم با طبیعت مانعهالجمع نیست».

و حالا به ترجمه آقای حقی ص۱۶۰ توجه کنید:

«تنها چیزی که می‌توانستیم اثبات کنیم، و فقط همین را نیز می‌خواستیم انجام دهیم، این است که ثابت کنیم تعارض مبتنی بر یک توهم محض است و این که علیت و اختیار دست کم با طبیعت ناسازگار نمی‌باشند».

نیز از ترجمه حداد ص ۴۸:

«کانت بر این باور است که اثبات کرده است دوازده مقوله و فقط دوازده مقوله وجود دارد، یعنی اثبات کرده که دوازده مفهوم محض فاهمه و فقط دوازده مفهوم محض وجود دارد. تا این جا چیزی که او تصور می‌کند به اثبات رسانده، صرفاً آن چیزی است که فی‌الواقع هست و همان‌طور که خود او ذکر کرده وی به «مسأله واقع» پاسخ داده است… او تصور می‌کند در بخشی که ذیل عنوان «سررشته کشف همه مفاهیم محض فاهمه» آورده مقولاتی را که فی‌الواقع وجود دارند مشخص کرده است و این همان بخشی است که به آن استنتاج متافیزیکی هم گفته می‌شود.»

و حالا از ترجمه حقی ص ۶۳:

«کانت بر این باور است که ثابت کرده است دوازده، فقط دوازده مقوله، و به تعبیری دوازده مفهوم محض فاهمه وجود دارد. تا این جا آنچه کانت تصور می‌کند ثابت کرده است، فقط آن چیزی است که در واقع است یا به تعبیر کانت یک امر واقع است. ولی مقولاتی را که در واقع وجود دارند در فصلی موسوم به «کلید کشف تمام مفاهیم محض فاهمه» ثابت می‌کند. این همان فصلی است که غالباً به عنوان استنتاج متافیزیکی بدان اشارت می‌رود».

نیز از ترجمه حداد، ص۲۵:

“فرض کنید همه اشیاء در تاریکی قرار دارند و تنها می توان با فراتاباندن آنها بر صفحه برافروزیده رادار مشاهدشان کرد. در این حال ما دو قسم موجودیت داریم: در یک سو اشیاء فی نفسه که چون در تاریکی قرار دارند شهودشان هرگز ممکن نیست و در سوی دیگر تصویرهای روی صفحه رادار، که چون شرط مرئی شدن را واجد شده یعنی فروزش یافته اند قابل مشاهده اند. در این تمثیل (که یقینا از بعضی جهات ناقص و نارساست) سه نکته وجود دارد: اولاً درست همانطور که اشیاء نافروزیده قابل رویت نیستند چرا که نوری ندارند، اشیاء فی نفسه نیز قابل شناخت نیستند چون در مکان نیستند. ثانیاٌ درست همانطور که شیء و تصویرش بر صفحه رادار دو وجود مختلف اند، شیء فی نفسه و شیء به شهود آمده نیز دو وجود مختلف اند. ثالثاً میان رابطه شیء و تصویر آن بر صفحه رادار از یک سو و رابطه شیء فی نفسه و شیء به شهود آمده از سوی دیگر مماثلتی هست و آن این است که این هر دو رابطه رابطه‌ای علّی است.”

ترجمه حقی، ص ۳۹:

“فرض کنید همه اشیاء در تاریکی واقع اند و صحنه به گونه‌ای طرح ریزی شده است که این اشیاء فقط می توانند بر روی یک صفحه رادار روشن رویت شوند. در این جا دو نوع موجود وجود دارد. از یک سو اشیاء فی نفسه که هرگز نمی توان آنها را شهود کرد، چون در تاریکی واقع اند، و از سوی دیگر تصاویر روی صفحه رادار که می توان آنها را دید زیرا شرایط لازم مرئی شدن یعنی روشن بودن را واجد هستند. در این تمثیل (که قطعا از برخی جهات نارساست) سه نکته وجود دارد: اول اینکه دقیقاً همانگونه که اشیاء را در تاریکی‌به این دلیل که دارای روشنی نیستند- نمی توان رویت کرد همین طور اشیاء فی نفسه را –از آن حیث که در مکان نیستند- هرگز نمی توان شناخت. دوم اینکه دقیقاً همانطور که شیء و تصویر شیء بر روی صفحه رادار دو موجود متفاوتند، شیء فی نفسه و شیء شهودی نیز دو موجود متفاوتند. سوم اینکه شباهتی است میان ارتباطی که شیء با تصویر آن بر روی صفحه رادار دارد با ارتباطی که شیء فی نفسه با شیء شهودی دارد. این هر دو رابطه رابطه علیّ است.”

ترجمه حداد، صفحه ۱۰۱:

“این جاست که اختلاف سرنوشت سازی که میان دیدگاه‌های کانت و لایب نیتس وجود دارد به وضوح آشکار می شود. در نظر لایب نیتس مکان که به صورت امری ممتد فهمیده می شود واقعی نیست و احساس راه وصول به حقیقت نیست. معرفت را باید از طریق عقل کسب کرد نه از طریق ادراک حسی. آنچه از ادراک حسی عائد می شود چیزی جز تصویری مبهم و غیرقابل اعتماد از آنچه عقل آن را به وضوح و درستی می نمایاند نیست.”

ترجمه حقی، ص ۱۲۲:

“در این جا آن تفاوت بارز میان دیدگاه‌های کانت و لایب نیتس آشکار می شود. از نظر لایب نیتس مکان که به عنوان امری ممتد فهمیده می شود واقعی نمی باشد و احساس نیز از نظر وی راه نیل به حقیقت نیست. از نظر او به شناسایی از طریق عقل و نه از طریق ادراک حسی می توان دست پیدا کرد. ادراک حسی تنها تصویری غیرقابل اعتماد و مبهم از آنچه عقل می تواند به طور واضح و متیقن مشاهده نماید بدست می دهد.”

نمونه‌ها از این‌ها بیشتر است. جای سوالست که چرا آقای حداد این مواضع را از دو کتاب مثال نیاورده و مثال‌هایی آورده که اختلافشان بسیار چشمگیر باشد؟آیا شباهت این نمونه‌ها تصادفیست وآیا این نمونه‌های برجسته شباهت، برای ابطال مدعای ایشان کافی نیست؟

پنجم: به قصه تحقیقات کانتی و غیرکانتی آقای حداد می‌رسیم. ایشان معتقدند که در طول سی سال اخیر در زمینه کانت‌شناسی فعال بوده‌اند و کتب و مقالات بسیار داشته‌اند… الخ.

در مورد کتاب‌ها پذیرفته‌اند که مجلدات عدیده دانشنامه جهان اسلام تألیف ایشان نیست و علت این‌که آن‌ها را سهواً وتسامحا!جزو تألیفات خود آورده‌اند، این است که «مرسوم» است که دائره‌المعارف‌ها را جزو تألیفات ویراستاران محسوب کنند!!! نمی‌دانم این رسم در کجا، در کدام شهر و روستا، در کدام مدرسه و دانشگاه، در کدام کشور پیشرفته و پیش‌نرفته مرسوم بوده، و آن‌قدر مرسوم و رایج بوده که رئیس فرهنگستان ادب ایران را هم به رغبت انداخته که بی‌ملاحظه ادب و بی‌عذاب وجدان، سیزده‌ جلد از مجلدات فربه دائرهالمعارف را به‌نام خود کنند و به روی خود نیاورند ودررویای شیرین روزهایی باشند که عنوان «دانشنامه حداد» برزبانها بگردد تا وقتی که کسی ناگهان مچ ایشان را بگیرد و ناگزیر سر از بالین غفلت بردارند وبا ژست دروغین تواضع ،اعتراف به خطا کنند و در پی تصحیح آن برآیند. من به خواننده این متن اطمینان می‌دهم که اگر این خرده گیری و رازگشایی نبود، آن سیزده جلد و جلدهای دیگر هم ملّاخور شده بود و به سرقت رفته بود و آب از آب تکان نخورده بود و ایشان بخیه نازده، اهل بخیه شده بودند!

به قول نظامی:

گوسپندی که مهتر گله بود

پایـش از بـار دنبه آبله بود

برد و خوردش به کمترین نفسی

وین چنین خـورده بـود باز بسی

ایشان بر من خرده گرفته‌اند که: «مگر از کتاب تمهیدات من که ترجمه پرلگمنا کانت است، خبر نداشته‌ای؟ تو که خوش‌حافظه‌ای چرا تجاهل کرده‌ای و آن را به حساب تحقیقات من نگذاشته‌ای؟ من و تو با هم جایزه کتاب سال گرفتیم، من برای ترجمه تمهیدات و تو برای ترجمه کتاب مبادی مابعدالطبیعی علوم نوین…»، و آن‌گاه از قول آقایان خرمشاهی و نجفی شواهدی آورده‌اند که ترجمه تمهیدات از احسن و اقوم متون فلسفی فارسی است.

به اطلاع ایشان می‌رسانم که من آن کتاب را فراموش نکرده‌ام. چگونه فراموش کنم در حالی‌که خود در تهیه متون اصلی کتاب کانت (که در بازار کمیاب بوده و هست) به ایشان کمک کردم؟ حتی در ترجمه عنوان کتاب پیشنهادهایی کردم که مقبول ایشان واقع نشد. در نقد ترجمه به ایشان تذکراتی دادم، علی‌الخصوص مقدمه‌ای که به قلم خود بر آن کتاب نوشته‌اند که به گمان من بسیار رقیق و کم‌جان است . نیز به یاد ایشان می‌آورم که جایزه من در آن مراسم برای کتاب فلسفه علوم اجتماعی بود نه مبادی مابعدالطبیعی…! این‌ها همه به جای خود، ولی سؤال من این است: مگر ترجمه تمهیدات که رساله دکتری ایشان است، و کاری است دانشجویی، جزو کارهای تحقیقی ایشان شمرده می‌شود؟ نکند این هم «مرسوم» است که استادان، کارهای قبلی دانشجویی خود را جزو تحقیقات بعدی استادی خود می‌شمرند؟ من عمداً آن کتاب را در زمره تحقیقات کانت‌شناسی ایشان نیاوردم که اولاً کاری تحقیقی نیست، ترجمه‌‌ای است از زبان دوم (نه از زبان اصلی)، از کتابی درجه دوم و ساده شده از کانت. نقد متینی هم از ترجمه آن کتاب تا کنون صورت نگرفته تا معلوم شود که از چه درجه‌ای از اتقان و صحت برخوردار است و آن اقوال گشاده‌دستانه دوستان هم در تحسین ترجمه ایشان، گرچه مشفقانه و مشوّقانه است، به هیچ روی ضامن استحکام و اتقان آن نیست. و باری سخن بر سر کارهای ایشان پس از درجه دکتری و استادیاری است نه نردبانی که از آن بالا رفته‌اند تا به آن مدارج برسند.

اما مقالات تحقیقی ایشان! بهتر بود ذکری از آن‌ها به میان نیاورند. پاره‌ای از آن‌ها را من هم دیده‌ام.[۲] بی‌مبالغه می‌گویم چیزی است در حدّ یک تکلیف دانشجویی، نه مقاله‌ای استادانه و پژوهشی و ابتکاری و در خور عرضه در مجلات فلسفی جهانی. حتی در پاره‌ای از آن‌ها مشهود است که آقای حداد در درک مراد کانت در معرفت‌شناسی هم ناکام مانده‌اند، چه جای نقد و ابتکار. و حالا سؤال من این است: پس از سی‌ سال اشغال کرسی تدریس آیا همین است دستاورد یک استاد کانت‌شناس: یک جلد مجموعه مقالات ۲۵۰ صفحه‌ای به علاوه یک ترجمه مشکوک و متنازع فیه از یک کتاب درجه چندم که به قول آقای حنایی، افتخاری برای کسی نمی‌آورد؟ این است خدمت علمی یک استاد به دانش و دانشگاه؟ آن همه مشغله علمی و غیرعلمی که آقای حداد پذیرفته‌اند و دست رد به سینه هیچ‌کدام نزده‌اند، آیا عین کم‌فروشی به دانشگاه و دانشجویان نیست؟ آقای حقی که در جواب نامه بازجویانه و اعتراف‌گیرانه آقای حداد می‌نویسد: «جناب‌عالی با وجود اشتغالات متعدد، بخش قابل ملاحظه‌ای از آن را با اصل مقابله فرمودید…»، به گمان من عین اعلام جرم علیه یک استاد پرمشغله است. مگر استاد غیر ازتحقیق وتفحص و درس دادن به دانشجویان، خواندن رساله‌های آنان، آن‌هم با حوصله و فراغت، مشغله دیگری هم دارد یا باید داشته باشد؟ و مگر جز این است که به خاطر آن حقوق کلان استادی می‌گیرد؟ آنچه ما در دانشگاه‌های اروپا و آمریکا دیده‌ایم این است که اگر استادی را به کاری غیردانشگاهی دعوت می‌کنند، مرخّصی موقّت می‌گیرد، نه این‌که ده شغل را با هم حفظ کند، و ده عنوان را با هم یدک بکشد و از همه کم بگذارد و حق هیچ‌کدام (به‌خصوص دانشجویان مظلوم) را ادا نکند. حرام‌خوری و کم‌فروشی یعنی همین! حق این است که نه دفاع آقای حداد از خود، و نه نامه حقی به وی، هیچ‌کدام به سود او نیست. این‌که آقای حداد چنگ توسل به کاری دانشجویی، یعنی ترجمه تمهیدات می‌زند، بهترین نشانه است بر این‌که انبان تحقیقات خالیست واینکه به ترجمه یی مشکوک از کتابی مهجورمتوسل می‌شود نشانه آنست که انبان تحقیقات نه تنها خالی بل سوراخ است.

ششم: و حالا آن اعتراض من به ترجمه قرآن، قوّت بیشتر می‌گیرد. استادی با چنین مشاغل عدیده و کثیره و با چنان انبانی سوراخ و خالی از پژوهش‌های فلسفی، و با چنان کم‌حوصلگی و کم‌فروشی به دانشجویان، به قول خودش، نه سال را صرف ترجمه قرآن می‌کند که نه در تخصص اوست و نه در راستای تخصص او. مگر ترجمه قرآن کم است؟ بیش از شصت ترجمه فارسی از شصت مترجم قرآن داریم (از قمشه‌ای گرفته تا آیتی و خرمشاهی و امامی و جلال‌الدین فارسی و مجتبوی و حسین ولیّ و خواجوی و صفارزاده و معزّی و گرمارودی و معادیخواه ومکارم ومشکینی و دهلوی و فولادوند و…). مگر آقای حداد ذوق و دانش بیشتری از آن مترجمان در زبان عربی و زبان فارسی دارند؟ مگر صاحب نظریه خاصی در ترجمه و تفسیر هستند؟ مگر رشته علمی و دانشگاهی (و حوزوی؟) ایشان، تفسیر و توابع آن بوده است؟ مگر کمبودی در قرآن‌شناسی، ترجمه فنّی دیگری از قرآن را الزام کرده است؟ مگر کار دیگری نداشته‌اند و درس و مشق دانشجویان را به کمال انجام داده‌اند که به ترجمه فارسی قرآن پرداخته‌اند؟ همه این سوالها جواب‌های روشن دارند. آقای مرتضی کریمی‌نیا که در قرآن‌شناسی صاحب نظرند و ترجمه تاریخ قرآن نولدکه ومفهوم النص حامد ابوزید را در کارنامه پژوهشی خود دارند، با آقای حداد در باب ترجمه قرآن، گفت‌وگویی کرده‌اند که خوب است خوانندگان در وبلاگ ایشان بخوانند.[۳] بی‌مبالغه میگویم آقای حداد حتی در درک سوالهای مصاحبه گر هم کم میآورد چه جای جواب آنها. ودلخوش است به اینکه فی المثل به جای کلمه قرآنی کرسی، واژه «اورنگ» را نهاده است. و درین میان دریغ از یک دلیل روشن برای لزوم ترجمه‌ای تازه. دریغ ازیک بصیرت راهگشا. دریغ از یک حرف تازه. دریغ از یک نکته درخشان و ابتکاری و بی‌سابقه! دریغ از یک نشانه روشن بر توانایی و تمیز ویژه ایشان، و آن‌گاه نمایندگان مجلس باید مجبور باشند که هر روز قرآن را همراه با ترجمه ایشان در مجلس شورا بشنوند که البته نه بوی خودپسندی می‌دهد نه معنای خودنمایی! و دانشجویان فلسفه هم باید منت ایشان‌ را بپذیرند که با وجود مشغله بسیار (ترجمه قرآن علاوه بر سیاست و ریاست بر بنیادهای بسیار) به تکالیف و رساله‌هایشان، نظری ناقص انداخته‌اند یا با شرح و ترجمه مکرّر یک کتاب متوسط، کانت را به ایشان شناسانده‌اند. اگر ترجمه کردن قرآن برای ثواب و پاداش بوده، رسیدگی جدی به کار دانشجویان و کسب دانش بیشتر در کانت‌شناسی و خواندن مقالات جدیده و عدیده که فرصت سرخاراندن برای یک محقّق جدی باقی نمی‌گذارد، البته عین وفای به عهد معلّمی و موجب ثواب بیشتر است. شاید به قول مولانا:

خویشتن مشغول کردن از ملال

قصـد دارد از کـلام ذوالجـلال

و من جرات نمی کنم که بگویم ایشان خدای ناکرده، اغراض ناسالم دیگری داشته‌اند. فقط میتوانم ایشان را به ترجمه پیروز و محققانه آقای پیروز سیّار از اناجیل اربعه ارجاع دهم تا دریابند که اگر در وادی درشتناک ترجمه کتاب‌های مقدس قدم می‌نهند، چگونه چالاک و مجهّز و یک دله سلوک کنند و صد هندوانه را به یک دست برندارند، و مفتون ستایش‌های ستایشگران نشوند تا محصول کارشان نه تکرار مکررات متوسط و نام‌جویانه، بل ارائه و افاده محصولی ماندگار و محقق‌پسند باشد.

هفتم: در توضیح بقیّت مسائل به اختصار می‌کوشم. آقای دکتر حداد در باب کثرت مشاغل و مناصب، پاسخی مرحمت نفرموده‌اند[۴] بلی، من هم خوب می‌فهمم که:

طمع در آن لب شیرین نکردنم اولی

ولی چگونه مگس از پی شکر نرود؟

اما به یادشان می‌آورم که:

خوشـا دلی که مدام از پی نظر نرود

به هر درش که بخوانند بی‌خبر نرود

دلا مباش چنین هرزه‌گرد و هرجایی

که هیچ کار ز پیشت بدین هنر نرود

ذوق‌ورزانه گفته‌اند که با فرح نمی‌پریدم با «حاج فرج» می‌پریدم. به یاد آقای غلامعلی مشهدی‌ غلامعلی‌‌حداد می‌آورم که به نیکی علت این آشفتگی و انکار شدید را درمی‌یابم. کافی است که ایشان به سایت «بازتاب امروز» که سایت خودی است، مراجعه کنند تا جواب خودشان را دریافت دارند. آن‌ها هم از پریدن ‌غلامعلی‌‌حداد با دکترنصر و پریدن نصر با فرح سخن به میان آورده‌اند و پاسخ جناب حداد را کافی و شافی ندانسته‌اند. نیز به پانوشت‌های مقاله خودشان در «بازتاب امروز» مراجعه کنند تا خویشتن را نیکو در آینه دیگران ببینند و آینه خودبینی را بشکنند.

اما چهار نکته در آن سایت نیست که من می‌آورم:

اول، این‌که آقای دکتر نصر، دست‌کم رفتاری یکسان و سازگار داشته‌اند. اگر آن روز با فرح می‌پریدند، امروز هم می‌پرند. اگر آن روز مفتخر به همنشینی با بزرگان سلطنت بودند، امروز هم هستند، به طوری که حتی در نقل وقایع آن دوران، هیچ‌گاه «اعلیحضرت فرمودند، رفتند، پاسخ دادند…»، از زبانشان نمی‌افتد. اما آقای حداد صلاح را در کتمان کردن رابطه خودشان با دکتر نصر و فرح می‌دانند که البته قابل فهم است. این رابطه فقط در قالب استادی وشاگردی نبوده وبگفته سایت بازتاب: بعد از اینکه دکتر نصر به ریاست دفتر مخصوص برگزیده شد این ارتباطات تنها به انجمن شاهنشاهی فلسفه محدود نمانده است. و البته سایت بازتاب نیاورده است که آن رابطه هنوز هم برقرار است.

دوم، این‌که به یاد آقای حداد می‌آورم که در ابتدای انقلاب که ایشان را دعوت به پیوستن به ستاد انقلاب فرهنگی کردم، عذر آوردند که در انظار ظاهرشدن برایشان هزینه دارد، و‌ای بسا کسانی در ایشان طعن بزنند و او را «کیف‌کش دکتر نصر» بخوانند (عین همین عبارت). و به همین سبب در «پستو»های وزارت آموزش و پرورش پنهان شدند وانشاءهایی به جای کتب علوم اجتماعی نوشتند و آموختنش را به دانش‌آموزان مدارس تکلیف کردند. در سال ۱۳۵۹، اساتید علوم اجتماعی دانشگاه‌ها، سمیناری برای نقد آن کتاب‌ها برگزار کردند و آقای حداد با بیان این‌که اینان انقلاب را محاکمه می‌کنند، کار آنان را تخطئه و در سمینار را تخته کردند!

سوم این‌که ایشان لاجرم به یاد دارند که این دوست، شرط دوستی را سالی پیش از انقلاب بجا آورد و ایشان را از پریدن با دکتر نصر و فرح نهی کرد و تکلیف امر به معروف ونهی از منکر را گزارد تا پس از انقلاب نگویند که با «فرج» می‌پریدم نه با فرح!

چهارم. نمی‌دانم آقای علی لاریجانی حالا هم شهامت گفتن این نکته را دارند که در ابتدای انقلاب با من گفتند که یکی از علل بدنامی آقای مطهری میان دانشجویان و انزوای غم‌انگیز ایشان این بود که آقای حداد خود را زیادی به ایشان می‌چسباند و این برای آقای مطهری گران تمام شد، چرا که همه کس آقای حداد را پادو نصر می‌شمرد و… همچنین فرزند آقای مطهری هم از گذشته آقای حداد داستانها دارند که باید خود بگویند.

قصه ابطال هفتصدهزار رأی و بر کرسی غصبی نشستن آقای حداد و سرپیچی آقای جنتی از جواب و اصرار آقای تاج‌زاده بر دادگاهی کردن جنتی و نهایتاً به زندان رفتن آقای تاج‌زاده و «زبان‌بریده به کنجی نشسته صمٌّ بکمٌ» هم، چنان ظاهرو اظهر من‌الشمس است و در باب آن چندان وثائق و شواهد هست که مرا از اطاله کلام بی‌نیاز می‌کند، «الله‌الله اشتری بر نردبان».[۵]

کلّ این داستان مرا به یاد آن شعر فریدالدین عطار نیشابوری می‌اندازد که :

صدهزاران طفل سر ببریده شد

تـا کلیـم‌الله صـاحب دیده شد

که در اینجا باید گفت:

صدهزاران رأی سرببریده شد

تا غلام رهبری بگـزیده شد!

از غرائب است که ایشان استدلال می‌کند که آراء صندوق‌ها را نه تو شمرده‌ای، نه من![۶] مگر جمعیت کشور ایران را من و شما شمرده‌ایم؟ مگر ثابت ماکس پلانک را من و شما اندازه‌گیری کرده‌ایم؟ و مگر تعداد حجّاج پارسال عربستان را من و شما شماره کرده‌ایم؟ کارشناسان می‌گویند و ما تصدیق می کنیم. کارشناسان وزارت کشور و در صدر ایشان معاون وزیر و مسئول مستقیم این امر آقای مصطفی تاج‌ زاده گفته‌اند که هفتصدوبیست وشش‌هزار رأی را شورای نگهبان ابطال کرد و علیرضا رجایی را کنار زد تا مجلس را برای حدادعادل آب و جارو کند! چه کسی جز تاج‌زاده، مسئول و کارگزار این نظام، حقّ اظهار نظردراین امررا دارد؟ آیا کارشناس و مسئول مستقیم امر را شما خصم می‌شمارید و شهادت او را شهادت خصم می‌دانید؟

هشتم: به نکات پایانی میرسم .چند سال پیش که به عیادت مرحوم علی‌گلزاده‌غفوری، آموزگار اخلاق و عربی من و شما در دبیرستان علوی، رفته بودم، در میان سخن گفت که من همیشه برای آموختن قواعد زبان عربی به شما ازقرآن و احادیث دینی کمک می‌گرفتم، از جمله این حدیث را برایتان می‌خواندم که: کفاک خیانه أن تکون امیناً للخائنین (خیانت همین بس که امین خائنان باشی). آن‌گاه افزود: آن را آن روز گفتم تا امروز که آقای حدادعادل به گذشته رجوع می‌کند، آن حدیث را به یاد آورد و با خود بیندیشد مبادا امانتدار خائنان شده باشد. این را نوشتم تا به «دوست پرمهر» سابقم بگویم عمله ظلمه شدن، نه کاری است خُرد.

من همان روز ز فرهـاد طمع ببریدم

که عنان دل شیدا به لب شیرین داد

روزی که با عبدالحسین خسروپناه (رئیس کنونی انجمن حکمت)، گفتی شکنجه‌ها که در زندان ولایت بر مظلومان می‌رود، کار اسراییلی‌هاست[۷]، سوگمندانه دانستم که چرب و شیرین منصب و مکسب چنان طبع و خوی انسانی تو را گردانیده و اژدهای حشمت و قدرت چنان وجدانت را فسرده و فشرده و کشته که راه بازگشت برایت نمانده است. با همه این احوال، دعا می‌کنم که حضرت مقلّب‌القلوب که مبدِّل دل‌ها، و مخرج‌الحیّ من‌المیّت است، آن دل مرده را دوباره زنده کند و بر چشمانش سرمه حق‌بینی بکشد تا اگر جرأت پنجه درافکندن با ظالمان را ندارد، دست‌کم نمک بر زخم مظلومان نپاشد. به دانشگاه رو کند و ازین پس تحقیق وحقیقت را قبله خود کند و بس! و مظلمه این استبداد آزادی کش ودانش ستیز را بیش از این بر دوش نکشد.

رشته‌های بسیار، گذشته بلند ما را بهم می پیوندد، از هم مدرسه بودن تا هم محلّه بودن تا رفت وآمدهای بسیار در سفر وحضر. آنچه بر این صفحه سپید مرافقت رقم سیاه مفارقت کشید پیوستن تو به ظالمان وحمایت بی‌چون وچرای ایشان بود.این گرایش البته در خون تو بود ،از همان روز که بدنبال دکتر نصر، رییس دفتر فرح، میرفتی همه‌کس میدانست که مقام ومنصبی را طلب وآرزو میکنی، واگر آن تخت وتاج ویران و وارون نمیشد‌ای بسا که اکنون در زمره مقرّبان سلطان بودی وپهلوی پهلَوی می نشستی[۸]. اکنون هم به همان راه می‌روی ودرظلّ ولایت سلطان جایر، بخت خودرا می آزمایی واز شوکت ومکنت کام میگیری ودر گوش وجدانت پنبه ناشنوایی وبر چشم ادراکت نقاب نابینایی نهاده یی تا ظلم ظالمانرا نبینی وناله مظلومانرا نشنوی. بی‌جهت نبود که به محفل انصار حزب الله رفتی وپس از آنکه دوست قدیمت را با تهاجمی سبعانه آزردند، تاییدشان کردی وبرخلاف شرط مروّت آبگینه مودّت را شکستی.اکنون چه میتوانم گفت جزاینکه حافظ وار در گوش تو بخوانم که

همایی چون تو عالیقدر حرص استخوان تا کی؟

دریغ آن سایه دولت که بر نااهل افکندی

جهان پیر رعنا را ترحّم در جبلّت نیست

زمهر او چه می‌پرسی ؟ درو همّت چه می بندی؟

فروردین ماه ۱۳۹۲

عبدالکریم سروش

پادماده کیهانی!!!

پادماده کیهانی در قرآن(معناي ‹و ضاق بهم ذرعاً›)
احمد شماع زاده

مشغول خواندن مقاله‌اي با عنوان پادماده كيهاني در دانش‌نامة شرق ـ خرداد 85 ـ بودم كه با اين جمله روبه‌روشدم: «اگر يك ذرة مادي با ذره‌اي از ضدماده برخوردكند، هردو ناپديد مي‌شوند و در مقابل يك پرتو پرانرژي گاما توليدمي‌شود. به زبان تراژيك‌تر، اگر يك انسان و ضدانسان با هم دست بدهند، انرژي حاصل از انفجار و ناپديدشدنشان چيزي معادل هزار انفجار هسته‌اي يك مگاتني خواهدبود. هركدام از اين بمب‌ها، براي نابودي كامل يك شهر كوچك كفايت‌مي‌كند».
    سپس در حاشيه دانش‌نامه نوشتم: «اين جمله مرا به ياد داستان حضور فرشتگان در نزد ابراهيم(ع) يا ‹ضيف ابراهيم› مي‌اندازد. قرآن مي‌فرمايد: دست لوط به آنها نرسيد. چرا كه طبق اين يافتة علمي، اگر دست انساني مانند لوط كه از ماده‌ است به فرشته‌ كه جنسش از ضدماده است برسد، انفجاري عظيم رخ‌خواهد داد. پس قرآن مجید بي‌جهت اين موضوع را بيان‌نكرده».

    مطلب را كه نوشتم، پيش خود گفتم براي اطمينان كه كلام خداوند را جابه‌جا نكرده‌باشم، به ذهن خود اكتفانكرده و به قرآن بازگشت‌كنم تا اگر اشتباه‌كرده‌ام، كلام خداوند از جايگاه خود به بيراهه نرود، كه گناهي عظيم است.
    در آغاز ‹المعجم‌المفهرس› را بازكردم. در زير ‹ضيف›(ابراهيم) آيات 24 سورة ذاريات، 27 قمر، و 78 هود را انتخاب‌كردم، ولي در هر سه آيه نشاني از ‹دست›‌ نيافتم . پيش خود گفتم پس چرا چنين در ذهن من مانده‌است، و اگر واقعاً نيست، چه بهتر كه چنين برداشتي را حتا در حاشيه ننويسم.
در همين هنگام مانند برخي موارد ديگر، خداوند خود راهنما شد و چشمم به ‹ضيق› افتاد كه درست زير ‹ضيف› قرارداشت و باز هم آيات 77 هود، و 33 عنكبوت مربوط به داستان ضيف ابراهيم را ديدم. جمله ‹وضاق بهم ذرعاً› در هر دو آيه وجودداشت. مي‌دانستم كه ‹ذرعاً› يعني "دستي" چنانكه در سورة كهف مي‌خوانيم ‹و كلبهم باسط ذراعيه بالوصيد› يعني كه سگشان دو دستش روي زمين گشاده‌‌بود.

براي يافتن آيه كامل به قرآني كه جلو دستم بود و ترجمة مرحوم الهي قمشه‌اي را داشت، بازگشت‌كردم. ترجمه را هم خواندم. با شگفتي ديدم كه آن مرحوم جمله بالا را در هر دو آيه ترجمه نكرده و از آن درگذشته‌است!! به ترجمه استاد خرمشاهي بازگشت‌كردم. متأسفانه ايشان نيز در هر دو آيه، جمله را چنين ترجمه كرده‌است: ‹و (از كمك به آنان) دستش كوتاه شد›.
ترجمه واژگاني آیه چنين است: ‹و تنگ‌آمد به آنان(فرشتگان) دستي›. خلاصه اينكه: دستي به آنان نرسيد. يا حضرت لوط نتوانست با فرشتگان مصافحه‌كند.

    وضعيت مرحوم الهي قمشه‌اي در ترجمة آيات الهي روشن است. ولي چرا استاد خرمشاهي چنين جمله‌ای را بر كلام خداوند افزوده‌است، بسیار شگفت انگیز است!! زيرا مفهوم آيه كاملاً دگرگون‌شده! فرشتگان براي كمك‌كردن آمده‌بودند، نه كمك‌خواهي. تنها توجيه اين است كه اگر جمله را واژگانی ترجمه كنيم، به نظر نامفهوم مي‌رسيد، كه باز هم بهتر از ترجمه واژگونه و دگرگونه آن است!

به نظرمي‌رسد كه در ترجمه هایمان هيچگاه لازم نباشد چيزی بر كلام خداوند بیافزاییم مگر آنجا كه واژه‌اي در دل آيه نهفته باشد‌ و بخواهیم در ترجمه آشكارش كنيم. ولي هرگاه واژه يا عبارتی را بر كلام خداوند بيفزاييم كه بر اساس درك ما از آيه شكل گرفته باشد، و يا يك واژه يا بخشي از آيه را ترجمه نكنيم تا ترجمه‌مان روان شود، مصداق اين كلام خداوند است كه: يحرفون الكلم عن مواضعه
   
يكي از دلايلي كه بايد گفت كاربري استعاري و مجازي از واژه حقيقي ‹ذرع› به معناي ‹دست› صحيح نيست، كه مترجمان و مفسران(از جمله استاد خرمشاهی) به جاي كلام خداوند مي‌گذارند، مربوط به خود قرآن كريم است كه اين واژه را كه به دو صورت در سه آيه ذكر كرده، در هر سه مورد معناي حقيقي دست را در نظرداشته و گرنه مانند ديگر موارد واژة ‹يد› يا ‹يمين› را به‌كارميبرد كه در قرآن كريم فراوان يافت‌مي‌شود، مانند:
غلّت ايديهم بل يداه مبسوطتان، يدالله فوق ايديهم، و السموات مطويّات بيمينه

    از سوي ديگر، خداوند در آيه‌هاي 69 و 70 سورة هود بر نظر خود تأكيدمي ‌ورزد تا ما از موضوع سرسری نگذريم:
در اين دو آيه مي‌فرمايد هنگامي كه فرستادگانمان براي بشارت نزد ابراهم رسيدند، پس از سلام و عليك چيزي نگذشت كه يك گوساله بريان براي آنان آورد. پس هنگامي كه ديد دستان فرستادگان به گوساله نمي‌رسد!، آنها را بيگانه(نامأنوس و عجيب‌وغريب) دانست. ‹فلما رءا ايديهم لايصل اليه›. مي‌بينيم كه خداوند اين دو آيه را تنها براي همين موضوع آورده و اين دو آيه ظاهراً چيز ديگري به‌ ما نمي‌دهند. بويژه كه در اين آيه به موضوع از ديدگاه ديگري نگريسته‌شده، در دو آية ذرعاً دار، دست لوط به فرستادگان نرسيد ولي در اينجا دست فرستادگان به گوساله نمي‌رسد.
مرحوم الهي قمشه‌اي ترجمه كرده است «و چون ابراهيم ديد كه آنان بطعام دست دراز نميكنند...»، درصورتي‌كه خداوند مي‌گويد دست درازكردند، ولي دستشان نرسيد. شايد خود فرستادگان نمي‌دانستند که اگر دستشان به غذا(كه مادي‌ است) بخورد چه فاجعه‌اي رخ‌خواهدداد و براي حفظ ظاهر مي‌خواستند از غذا بخورند. ولي ديدند كه دستشان به غذا نمي‌رسد!

استاد خرمشاهي اين آيه را دقيق ترجمه كرده‌است: «و چون ديد كه دستانشان به سوي آن نمي‌رسد، به آنان احساس بيگانگي كرد».
   
حتا اگر كسي بخواهد از ترجمه‌هايی كه مفسران و مترجمان براي دو آية ‹ذرعاً› دار نوشته‌اند بگذرد، ديگر نمي‌تواند از اين آيه نيز بگذرد. در اينجا نيز بسيارروشن بيان شده كه تماس میان فرشتگان و چيزي مادي(مانند گوساله بريان‌شده، نه جاندار تا كسانی نتوانند در اين آيه هم ان‌قلت بگذارند) امكان‌پذير نبوده‌است.
    در معناي ‹وصل› كه ‹رسيدن دست به چيزي› است نيز نمي‌توان شك كرد، زيرا در آية 81 همين سوره‌(هود) آمده‌است: ‹لن يصلوا اليك› يعني همان فرشتگان به لوط گفتند ‹دست قومت هرگز به تو نمي‌رسد›. كه براي دلداري دادن حضرت لوط بود تا از قوم خود بيش از اين نترسد تا فردا فرارسد كه قومش به ديار نيستي رهنمون مي‌شدند.

بررسی موضوع از دیدگاهی دیگر
موضوع ضیافت یا مهمانی ابراهیم وپذیرایی ایشان است از فرستادگان خداوند. در این گونه مهمانيها چهار واقعه حتمی است:
سلام و احوالپرسی
دست دادن یا مصافحه
بیان موضوع اعزام سفیران و پیام آنان
پذیرایی از مهمان

درباره این ضیافت در چندین آیه بیان شده که دو مورد اول و سوم که شفاهی بوده انجام شده ولی دو مورد دوم و چهارم که عملی بوده به انجام نرسیده است. چرا؟
آیا جز این است که منظور از این آیات بیان نکته و موضوع مورد نظر بوده است؟
اگر نباشد آیا این آیات کاربرد دیگری هم دارند؟
اگر دارند چیست؟
آیا در گذشتن از موضوع در ترجمه و تفسيرها راهی برای فهم آیه است یا روشی برای شانه خالی کردن از بار فهم آن؟

حتا اگر در نظر آوريم كه سطحي نگري مترجمين و مفسرين درست بوده‌باشد. پرسش اين است كه آيا در  آن صورت به قرآن كريم و عظیم تنها به گونه يك كتاب قصه ننگريسته‌ايم؟ درصورتي كه تمام نكته‌هاي بديع قرآن را در ميان همين قصه‌ها و ضرب‌المثلها و برخورد با مشركان و كافران مي‌توان يافت. قرآن كتاب هدايت است، از هر ديدگاهي: نزل‌القرآن علي سبعه احرف يعني همين.

    از ترجمه ها و حتی تفسیرها كه بگذريم، آيا بهتر از اين مي‌شد يك نكتة مهم در دانش فیزیک کیهان را به گونه‌اي مختصر و مفيد ولي در سه آيه كه نشان از اهميت آن دارد، ياداور انسان امروزي شد؟ كه اين نوع راهنمايي‌ها و ياداوري‌ها وگوشزدها ويژة قرآن كريم است تا ما به بيراهه نرويم، درصورتي كه ما با جايگزين‌كردن دانسته‌هاي سطحي و پيش‌پاافتاده خود در كلام خداوند، خوانندگان قرآن را در فهم آیات قرآن به بيراهه ميبريم.

    داستان ضيف ابراهيم براي خداوند بسيار ارزشمند بوده كه در چند سوره و طي چندين  آيه به آن پرداخته است و يقيناً نكته‌هاي بديع ديگري را نيز در خود نهفته دارد. از جمله اینکه به احتمال زیاد خداوند با همین روش شهرهای سودوم و گومورا(شهرهای قوم لوط) را نابود کرده است زیرا:
در سوره هود آیه 82 میفرماید: آنگاه که فرمان ما فرارسید زیرورو کردیم آنها را و آنان را سنگباران کردیم با سنگهایی از سجیل منضود(سنگ گل انبوه)   
و در سوره عنکبوت آیه 34 در همین زمینه(نابودی قوم لوط) میفرماید: به درستی برجاگذاشتیم از آن(بلای آسمانی) نشانه ای آشکار برای پژوهشگران(قوم یعقلون).
و در آیه های هشت و نه سوره انعام میفرماید: کافران گفتند چرا خدا بر حضرت رسول فرشته ای نمیفرستد؟(که قابل دیدن برای ما باشد و آشکارا آن فرشته را ببینیم و خداوند خود پاسخ میدهد که) و اگر میفرستادیم فرشته ای را همه چیز تمام میشد. سپس همه میمردند. (بنابراین) هرگاه قرار دهیم فرشته ای را حتماً او را به شکل مردی(تغییرشکل میدهیم و با یک درجه تخفیف قابل تحمل برای زمین) قرارمیدهیم و میپوشانیم بر او از همان لباسهایی که آنان میپوشند.(یعنی به صورت ناشناس همان گونه که برای حضرت ابراهیم و لوط و قومهایشان ناشناسشان کردیم.)

قوم لوط(شهرهای سودوم و گومورا)
در کودکی یک فیلم زیر عنوان سدوم و گومورا که هالیوود ساخته بود دیده بودم ولی چیزی از آن را به خاطر ندارم. اکنون آن فیلم سینمایی در یوتیوب قابل دیدن است. در این فیلم که طبق روایت تورات به تصویر درامده و همان گونه که در قرآن نیز اشاره شده، هیچیک از همراهان لوط نبایستی به هنگام مهاجرت سحرگاهی روی خود را  برگرداند و به سروصداهای ناشی از انفجارها که میشنود توجه کند.
در این فیلم نیز نشان داده شده که زنی از همراهان لوط که طبق گفته قرآن باید زنش باشد، ولی کارگردان زن را جوان انتخاب کرده که با آیه قرآن منافات دارد، روی خود را برمیگرداند و در همان حال گردوغبار ناشی از انفجار، این زن را فرامیگیرد و لایه ضخیمی از ماده انفجاری بدن او را میپوشاند و به صورت سنگ در میآید. حضرت لوط زمانی متوجه میشود که کار از کار گذشته و جلو چشمانش این واقعه رخ میدهد.
به تازگی نیز فیلم مستندی از شهری دراردن و آثار قوم لوط باز هم زیر عنوان قومهای سدوم و گومورا که طبق راهنماییهای تورات است تهیه شده و درباره همان زن سنگ شده که به صورت مجسمه در آن فیلم قدیمی آمده بود سخنانی بیان میشود.

این فیلمها به آیه 34 سوره عنکبوت(که در بالا به آن اشاره شد) تحقق بخشیده اند و بدین ترتیب باستان شناسان میتوانند با پژوهش های خود و فیزیکدانان با بررسی آثار برجای مانده از انفجارهایی که رخ داده نکات علمی تازه ای را از قرآن کریم بیاموزند.

یکی از دلایلی که میتواند گمان ما را بر پادماده بودن جنس فرشتگان بیشتر کند همین موضوع است که دستکم جنس فرشتگانی که یک روز پیش از واقعه از عالم ملکوت یا جهان فرشتگان به زمین رسیده بودند، از پادماده بوده تا سحرگاه فرارسد و آنان مأموریت خود را به انجام برسانند. زیرا تنها در این واقعه است که موضوع ضیف ابراهیم و آیه و ضاق بهم ذرعاً مطرح میشود و در موارد بسیاری که فرشتگان به زمین گسیل و مأمور شده اند از این ویژگی فرشتگان یاد نشده است.
نکته دوم در این واقعه این است که سنگ شدن هرانکس که به پرتوهای ناشی از برخورد ماده با ضدماده(پرتوهای گاما) نگاه کند یک مشیت مقطعی الهی نبوده بلکه این سنتی الهی و قانونی طبیعی و علمی است که هرگاه یک شیء مادی مستقیما در برابر این گونه پرتوها قرارگیرد موجب جذب غبار اتمی روی آن ماده شده و به طور طبیعی آن ماده به جرمی همچون سنگ تبدیل میشود. به همین دلیل در فیلم هم نشان میدهد هنگامی که آن زن پرتوها را میبیند در آغاز صورتش دگرگون میشود و سپس تمام بدنش به جرمی سخت یعنی سنگ تبدیل میشود. در ارتباط مستقیم با این موضوع به این نکته از نوشته پیوست که در پایان مقاله میآید توجه شود:

اشعه گاما خود میتواند در اتاق حباب و در یک میدان مغناطیسی قوی هنگام عبور از هیدروژن مایع به الکترون و پوزیترون یعنی به جرم تبدیل گردد.


چرا جنس فرشتگان پادماده است؟
ممكن است بر اين نظر خرده‌گرفته شود كه چرا جنس فرشتگان را پادماده گرفته‌اي و اگر جنس آنها پادماده نباشد،‌ تمام بحث بيهوده‌است.

پاسخ:
الف ـ دستاوردهاي دانش: در جهان دانش، تا آنجا كه دانش انساني بدان دست يافته‌است، تمام هستي از اين چهار مورد شكل‌گرفته‌است:
ـ پرتوهاي گوناگون مانند گاما، ايكس، فرابنفش، نور معمولي، فروسرخ.
ـ انرژي كه به ماده تبديل مي‌گردد.
ـ ماده كه به انرژي تبديل مي‌گردد.
ـ پادماده كه به شكل‌های ديگر درمي‌آيد.

دانشمندان همه موارد بالا را شناسايي كرده‌اند، و به اين نتيجه رسيده‌اند كه پادماده بسيار كمياب است. منظور از كمياب يعني به ديد انسان كم آمده است، و جايگاه آن را نيز در كيهان نمي‌دانند وگرنه ممكن است پادماده بخش بزرگي از كيهان را دربرگرفته باشد. بخشي را كه تاكنون گم‌كرده‌اند و نمی‌دانند چيست و ما میتوانیم آن را عالم ملکوت بنامیم(که در مقاله سازمان کیهان در قرآن به آن پرداخته ام).
در مورد اینکه چرا دانشمندان نمیتوانند آن را بازشناسند به بخش پایانی نوشته علمی پیوست که در پایان مقاله خواهد آمد توجه شود.

ب ـ باورهاي ديني. در دين مبين اسلام بجز واجب‌الوجود كه خداوند است(خداوند نور است ولي نه نوري كه به چشمان ما بيايد، بلكه مصدر انوار است) مايه اوليه نمود‌هاي هستي (ممكن‌الوجودها) به گونه زيرند:
انسان از خاك آفريده شده.
جن‌ها از نار(انرژي حرارتي) آفريده‌شده‌اند.
فرشتگان از نور آفريده‌شده‌اند.

روشنگري:
ـ خداوند كه جايگاه خود را دارد.
ـ انسان و جن يقيناً مادي هستند و از بسياري جهات با يكديگر برابرند كه در سورة الرحمن بدان‌ها اشاره شده. داراي جسم و ديدني هستند، ولي براي گذران زندگي بر اين كره خاكي و نيز در آخرت، با يكديگر آميزش ندارند.(جن موجودی که از نو باید شناخت را ببینید.)
ـ پس فرشتگان چگونه‌اند؟ از نورند، ولي اكنون جسمشان از چه ساخته شده؟

ـ اگر مي‌گوييم انسان از خاك است بدان معنا نيست كه جنس كنوني او خاك است مسلم است كه ما خاك نيستيم، بلكه جسم ما از گوشت و پوست و استخوان و غيره شكل گرفته است.
ـ اگر مي‌گوييم جن از حرارت است به معناي آن نيست كه اكنون جن‌ها حرارت اند بلكه آنها نيز مانند ما جسمي دارند ديدني و لمس‌كردني.
ـ فرشتگان را اجسامي ناديدني دانسته‌اند كه به خواست خداوند تغيير شكل‌‌داده و براي مأموريت‌های گوناگون به زمين گسيل‌شده و میشواند. نمي‌توان گفت كه جسم كنوني آنها نور است، بلكه تنها ماية اولية آنها نور بوده‌است. پس جسم كنوني آنها از چيست؟

با برابرگذاري دستاوردهاي دانش و باورهاي دين، متوجه مي‌شويم كه دستكم برخي از فرشتگان بايستي از پادماده باشند زيرا اگر غير از اين مي‌بود خداوند لزومي به تغييرشكل آنان و گسيلشان به زمين نمي‌ديد.

اگر روزگاری ثابت شود که جنس فرشتگان از پادماده نیست، به این نتیجه میرسیم که   فرستادگان یا فرشتگان ضیف ابراهیم، مجهز به پادماده شده و به زمین گسیل شده اند تا انفجار مورد نظر تأمین شود. حتا ممکن است انفجارهای دیگری که اقوامی دیگر را نابودکرده و در قرآن و احتمالاً تورات از آنها یادشده با همین روش یعنی تماس میان ماده و پادماده صورت گرفته باشد؛ ولی خداوند تنها در این واقعه به این موضوع پرداخته است.

نتیجه گیری:
با خواندن این مقاله اکنون متوجه شدیم که چرا در کیهان پادماده بسیار کم به دید کیهانشناسان میآید.

تاریخ نگارش: دیماه هشتادوپنج
ویرایش دوم: آبانماه نودوسه
ویرایش سوم: بهمن ماه نودوسه
ویرایش چهارم: مرداد ماه نودوچهار
احمد شماع‌زاده

نوشته ای علمی برای درک بهتر پادماده:
تاریخجه کشف پادماده و برخی ویژگیهای آن
(برگرفته از کتاب ماده انرژی و جهان هستی. ص 117 تا 121)

در سال 1932 روزی اندرسون مشغول عکسبرداری و ثبت پرتوهای کیهانی در اتاق یونیزاسیون بود. ناگهان متوجه شد که روی عکسها ردپا و اثری مشابه اثر الکترون معمولی ولی با انحراف و خط سیری ضد و مخالف الکترون مشاهده میگردد. اندرسون از بررسی عکسها به این نتیجه رسید که میبایست یک ذره با بار الکتریکی مثبت و ضد الکترون باشد. آزمایش از پرتوهای کیهانی پس از نفوذ در یک صفحه سربی نازک که در سر راهش قرارداده شده بود به هنگام ورود در میدان مغناطیسی قوی بارها تکرار و عکسبرداری شد.  اندرسون با در دست داشتن عکسهای مختلف نشان داد که این ذره جدید دارای بار الکتریکی مثبت است ولی جرم آن عینا برابر با الکترون بوده و بنابراین مخالف و ضد ذره الکترون میباشد و آن را پوزیترون نامید... این کشف برای اندرسون جایزه نوبل سال 1936 را به ارمغان آورد.

عمر پوزیترون بسیار کوتاه است. به محض اینکه پوزیترون با الکترون برخورد و تماس بگیرد هر دو ذره به دلایلی که در آن زمان هنوز ناشناخته بود همدیگر را متقابلا به نابودی کشیده و جرم خود را از دست میدهند و در قبال آن انرژی آزاد میکنند... اگر جرم یک الکترون یا یک پوزیترون را در مربع سرعت نور ضرب کنیم میزان انرژی حاصله یک میلیون(مگا) ولت است که به صورت اشعه گاما ظاهر میشود. اشعه گاما خود میتواند در اتاق حباب و در یک میدان مغناطیسی قوی هنگام عبور از هیدروژن مایع به الکترون و پوزیترون یعنی به جرم تبدیل گردد.

... اگر پادماده در اختیار داشته باشیم و بتوانیم آن را به میل خود با ماده در تماس قراردهیم به یک منبع عظیم انرژی رایگان دست یافته ایم. ولی باید متذکر شد که محققا نه بر روی کره زمین و نه در اطراف آن ضد ماده وجود ندارد و برای ایجاد آن به صورت مصنوعی نیز باید میزان معتنابهی انرژی صرف کرد که خود نقض غرض است. با اطلاعات و علم امروزی و با همه وسایلی که تکنولوژی جدید در اختیار بشر گذاشته هنوز خواب و خیال است که ضدماده را به عنوان یک منبع انرژی قابل استفاده تصورکنیم...

تا به حال راجع به ذره و ضدذره سخن رفت. اگر ضدماده را عمومیت داده و از آن به ساخت اشیاء بپردازیم هیچگونه فرقی میان چیزی که از ماده ساخته شده و چیزی که از پاماده به وجود آمده نمی یابیم مگر آنکه این دو شیء به هم نزدیک شوند و در نتیجه به انرژی تبدیل گردند.

اگر سیاره یا ستاره یا کهکشانی در اقصی نقاط کیهان وجود داشته باشد که اتمهای آن از ضدماده تشکیل یافته باشد شناخت آن برای ما در شرایط امروزی غیرممکن است و ما نمیتوانیم تشخیص بدهیم که آن کرات یا کهکشانها از ماده تشکیل یافته اند یا پادماده. زیرا همگی ستارگان از خود نور ساطع میکنند و نور یک وجه مادی خنثی است و از راه تلسکوپ نمیتوان به درک و شناخت ساختمان ستاره که از ماده یا پادماده تشکیل شده پی برد.

شعله یا جنگ ستارگان بالی وود!!

آیا شعله جنگ ستارگان بالیوود است؟

راهول ورما

• 19 اوت 2015 - 28 مرداد 1394
   

شعله بیش از هر اثر دیگری بر فیلمسازی هند تاثیر گذاشته است. اما دلایل ماندگار بودن این فیلم و ادامه تاثیرش بر فرهنگ مردمی این کشور کدامند؟

هند ۱۵ ماه اوت روز استقلال کشور را جشن گرفت. همزمان با این روز سالگرد دیگری را نیز باید یادآوری کرد که تاثیر فرهنگی مهمی در این کشور به جا گذاشته است. ۴۰ سال از اکران فیلم شعله می‌گذرد که از نگاه بسیاری بزرگترین (مهمترین) محصول تاریخ سینمای هند است.
فیلم شعله پس از ورود به بازار در تابستان سال ۱۹۷۵ به مدت پنج سال و بدون وقفه در سالن سینمای مشهور شهر مومبای (بمبئی) به نام سینما مینروا با ظرفیت ۱۵۰۰ تماشاچی روی اکران بود. از آن زمان تا امروز در تمام نظرسنجی‌ها از سوی تماشاچیان و منتقدان به عنوان بهترین فیلم سینمای هند برگزیده شده است. مجله سینمایی هندی فیلم فیر در سال ۲۰۰۵ آن را بهترین فیلم پنجاه سال گذشته نامید و در نظرسنجی که مجله تایم اوت در ژانویه ۲۰۱۵ برای انتخاب صد فیلم برتر بالیوود انجام داد شعله به عنوان بهترین فیلم انتخاب شد.
در این فیلم اکشن و ماجرایی ۲۰۴ دقیقه‌ای به کارگردانی رامش سیپی یک فرمانده سابق پلیس به نام تاکور (با بازی سانجیو کومار) دو سارق خوش قلب به نام جای (با بازی آمیتاب باچچان) و ویرو ( با بازی دارمندرا) را برای زنده دستگیر کردن یک راهزن دیوانه به نام جبار سینگ (با بازی امجد خان) اجیر می‌کند.
تاکور در یکی از جملات به یادماندنی این فیلم می‌گوید: "آهن را فقط می‌تواند با آهن برید."
راجیندر دودرا استاد سینمای بالیوود در دانشگاه منچستر انگلستان معتقد است که دلیل اهمیت و ماندگاری فیلم شعله این است که جنبه‌ها و عناصر گوناگونی دارد. او می افزاید: "شعله عالی‌ترین فیلم شوربایی است." به این معنا که ژانرهای سینمایی گوناگون را به خوبی با هم مخلوط کرده است.
"شعله همه ادویه‌‎های سینمای بالیوود مثل درام، ملودرام، داستان عاشقانه، اکشن و حتی جنبه‌های خانوادگی را به بهترین نحو با هم درآمیخته است. فنون سینمایی خلق صحنه‌های اکشن آن، به خصوص صحنه‌های تعقیب در قطار در آغاز فیلم باورنکردنی‌اند. حتی برای نسل جوان امروزی که به جلوه‌های ویژه کامپیوتری عادت دارند جالب است."
راجیندر دودرا می‌افزاید: "اما شعله فقط یک محصول سرگرم کننده جذاب نیست. مضامین داستان این فیلم مثل نظم و قانون، عدالت و انتقام منعکس کننده دلمشغولی‌های جامعه هند در سالهای ۱۹۴۵ تا ۱۹۷۷ است. در آن سالها جامعه هند از نظر سیاسی، اجتماعی و اقتصادی دوران پر تلاطمی را می‌گذراند و بخش وسیعی از مردم هند اعتماد خود را به حکومت از دست داده بودند."
اشاره او به دوران بحث برانگیزی از تاریخ معاصر هند است که با تصمیم ایندیرا گاندی نخست وزیر وقت هند برای اعلام وضعیت فوق العاده در کشور، سرکوب مخالفان سیاسی و کنترل و سانسور روزنامه‌ها آغاز شد.
راجیندر دودرا می‌گوید: "در فیلم شعله وضعیتی که برای روستای رامگار، محل تخیلی وقوع ماجراهای داستان، خلق شده و تشابه و وام گیری آن از فیلم‌های وسترن آمریکایی و ایتالیایی و یا روی آوردن مامور ارشد نیروهای انتظامی به روش‌های غیرقانونی برای برقراری عدالت هیچکدام تصادفی نیستند."

سختگیری‌های سال‌های وضعیت فوق العاده در هند روی فیلم شعله تاثیر مستقیم داشت و اداره سانسور به کارگردان گفت که صحنه‌های پایانی فیلم را تغییر دهد.
راجیندر دودرا می‌گوید: "دولت مستقیما دخالت کرد و گفت با توجه به وضعیت فوق العاده در مورد پیام این فیلم یعنی به دست گرفتن قانون توسط قهرمان داستان نگران است."
در سال ۱۹۹۰ نسخه اصلی از صحنه‌های پایانی فیلم بالاخره منتشر و جایگزین صحنه‌های سانسور شده شد.

از تقلا تا ثروت

آنوپاما چوپرا از منتقدان فیلم برجسته هند و نویسنده کتابی با عنوان "شعله، خلق یک اثر کلاسیک" معتقد است دلیل ماندگار بودن شعله داستان عالی، شخصیت‌های کاریزماتیک و ترانه‌های جذاب آن است.
او می‌افزاید: "فیلم شعله ویژگی‌های ماندگاری دارد و هر بار که آنرا تماشا می‌کنید نکات جدیدی را می‌بینید و شخصیت‌های داستان جذابیت بیشتری دارند. حتی شخصیت‌های حاشیه‌ای فیلم مثل دانو، اسب لعنتی باسانتی جالب و به یادماندنی هستند."
تمام خالقان و دست اندرکاران تولید این فیلم برجستگان آن دوران سینمای هند بودند. از سلیم خان و جاود اختر نویسندگان فیلمنامه گرفته تا بازیگران آن که همگی سرشناس‌ترین هنرپیشه‌های سینمای بالیوود بودند. به عنوان نمونه آمیتا باچان که امروز با لقب "ب بزرگ" شناخته می‌شود هنوز هم در سن ۷۲ سالگی مشهورترین ستاره بالیوود است.
اما این فیلم پر هزینه و بزرگ در هفته‌های اول اکران عمومی به حدی ناموفق بود که تهیه‌کنندگان و بازیگران آن به خاطر واکنش‌های منفی تماشاچیان حاضر بودند صحنه های پایانی آن را دوباره فیلمبرداری کنند.
آنوپاما چوپرا در این مورد می‌گوید: "شعله در آغاز نمایش از نظر تجاری یک فیلم ناموفق بود. منتقدان و مجله‌های سینمایی به شدت از آن انتقاد کردند. می‌گفتند این شعله نیست بلکه خاکستری خاموش و یک اثر پر هزینه و ناموفق است و یک کارگردان خوب با هزینه کمتری می‌توانست فیلم بسیار بهتری بسازد."
"پشت سر گذاشتن این شروع ناموفق و تبدیل شدن به مهمترین اثر سینمای هند واقعا خارق العاده است. حتی امروز پس از گذشت چهل سال کمتر کسی در صنعت سینما را سراغ دارید که فیلم شعله را ندیده باشد. این فیلم به انجیل کارگردانها بدل شده است."
دیالوگ‌ها و ترانه‌های فیلم حتی از خود فیلم مشهورترند.
آنوپاما چوپرا می‌گوید: "جملات جبار سینگ شخصیت منفی داستان بیش از همه مشهورند و حتی امروزه نیز از آن استفاده می‌شود. برخی از جملات فیلمنامه شعله خود به سرآغاز و عنوان یک داستان کامل بدل شده‌اند."
مهمترین ترانه متن فیلم به نام "این دوستی" که رابطه عمیق بین جای و ویرو دو شخصیت سارق را نشان می‌دهد، در چهل سالی که از اکران فیلم شعله می‌گذرد جایگاه فرهنگی گسترده‌تری پیدا کرده است.
بابی فریکشن، مجری برنامه‌های موسیقی در شبکه هندی رادیو بی‌بی‌سی که در محلات غرب لندن بزرگ شده این ترانه را به عنوان یک دوست قدیمی به یاد می‌آورد.
او می‌گوید: "خاطرم هست که در سال‌های نوجوانی بسیاری از دوستان من این ترانه را می‌خواندند و یا در مهمانی‌های خانوادگی والدینم و دوستانشان آن را می‌خواندند. در سالهای دهه نود میلادی که من در دیسکوهای لندن دی‌جی بودم این ترانه را پخش می‌کردم و امروزه در بسیاری از عروسی‌های هندی‌تباران بریتانیا موقع رقص داماد و دوستانش آن را پخش می‌کنند. این ترانه به نماد دوستی و پیوند بین مردان هندی تبار بدل شده است."
راجیندر دودرا یادآوری می‌کند که طرفداران تیم ملی کریکت هند نیز در جریان مسابقات این ترانه را می‌خوانند.

اما دلیل محبوبیت و ماندگاری این ترانه چیست؟

راجیندر دودرا می‌گوید: "این ترانه جایگاه دو سارق دوست داشتنی فیلم شعله را در سینمای هند و فرهنگ مردمی جنوب آسیا تثبیت کرده است. یک مردانگی جذاب و الهام بخش که از درافتادن با نظم حاکم هراسی نداشت و بیننده را چنان جذب می‌کند که همه می خواهند با این ترانه همصدا شوند."
او می‌افزاید: "جای و ویرو دو شخصیت سارق داستان شعله در عین حال خیلی شیک پوش و جذاب بودند. هر دو خشن، تنومند و خوش هیکل هستند و به نماد مردانگی هندی تباران بدل شدند. نباید فراموش کرد که در دهه‌های ۷۰ و ۸۰ میلادی برای مردان هندی‌تباری که در بریتانیا و یا آمریکا زندگی می‌کردند سرمشق و نماد ظاهری وجود نداشت. در آن دوران همه نمادها سفیدپوست بودند و به خاطر نژادپرستی این جوامع جوانان هندی تبار برای ابراز وجود سرمشقی نداشتند. به همین خاطر شخصیت‌های مردانه فیلم شعله این جای خالی را پر کرد، مردان شجاع و خوش قیافه‌ای که در عین ماجراجویی از درگیر شدن با نظم حاکم هراسی نداشتند."
شعله با وجودی که محصول سینمای متعارف و تجاری هند بود ولی عناصر اجتماعی و فرهنگی پیشرفته و نوگرا و حتی ضد سیستمی داشت.
راجیندر دودرا می‌گوید: "رابطه ویرو و معشوق او باسانتی (با بازی هما مالینی) از محیط سنتی خانواده دور می‌شود و در محیطی به دور از سنت‌های حاکم شکوفا می‌شود. در حقیقت نماد یک فضای اتوپیایی برای عشاق جوان است. و یا تاکور شخصیت اصلی داستان که نماد قانون است در شکل گیری یک رابطه عاشقانه بین عروس بیوه خود با مجرمی مثل جای نقش فعالی ایفا می‌کند چون می‌داند که در چنین رابطه‌ای عروسش خوشبخت خواهد شد."

جواد اختر و سلیم خان نویسندگان شعله

فیلم شعله در عین حال در قالب داستانی و تخیلی جلوه‌هایی از فمینیسم را نیز به نمایش می‌گذارد. به عنوان نمونه باسانتی یک زن جوان، صریح و مستقلی است که کارهای مردانه مثل اسب سواری و یا رانندگی تاکسی انجام می‌دهد و در صحنه‌هایی مثل رقصیدن روی خورده شیشه برای نجات دادن معشوق خود، ثابت می‌کند که فرد شجاع و سرسختی است.
علاوه بر همه اینها فیلم شعله یک شخصیت منفی در قالب جبار سینگ (با بازی امجد خان) را جاودانه کرد.
بابی فریکشن می‌گوید این شخصیت به همان اندازه که برای او ترسناک بود در عین حال منبع الهام او نیز بوده است.
او می‌افزاید: "او مثل شخصیت دارت ویدر در فیلم جنگ ستارگان یک اهریمن کامل است، شخصیتی بسیار خوفناک که در عین حال یک نوع جذابیت دارد. سال‌هایی که من در دیسکوهای لندن دی جی بودم ظاهرم را مثل او درست می‌کردم. من به هند رفتم و یک دست لباس نظامی سبز رنگ دوختم و مثل او ریش گذاشتم."
اما خاطره آنوپاما چوپرا از جبار سینگ متفاوت است. او می‌گوید: "زمان اکران فیلم شعله من یک دختر خردسال بودم و به خاطر دارم که موسیقی متن فیلم موقع ظاهر شدن جبار سینگ به شدت مرا ترساند. حتی امروز هم آن موسیقی را دقیقا به خاطر دارم و مرا از ترس می‌لرزاند."
به نظر می‌رسد که شعله حتی پس از ۴۰ سال هنوز هم با درخششی خارق العاده می‌سوزد.
بابی فریکشن می‌گوید: "شعله محصول فرهنگی جذابی است که به نسل‌های بعدی منتقل شده و می‌تواند برای نسل‌های دیگر هم جالب باشد."

راهپیمایی پیش چشم دزدان

در پیرامون برواژگان و سرگذشت "صنعت چاپ و نشر"

در پیرامون برواژگان و سرگذشت "صنعت چاپ و نشر"

                                          احمد شمّاع زاده 

سخن نخست:تاکنون دیده شده که بسیاری از نویسندگان و مترجمان و دست اندرکاران صنعت چاپ و نشر، به هنگام معرفی یا تدوین یا انتشار کتابی بویژه در برابر زبان انگلیسی، توانایی گزینش واژگان دقیق در رابطه با صنعت چاپ و نشر را ندارند؛ درنتیجه هرکس بر مبنای سلیقه خود عمل میکند، و خوانندگان سردرگم میشوند.
یکی از این واژگان ادیتور است. در نوشته ای که به معرفی کتابی میپرداخت مرتب نوشته شده بود: ویراستار چنین نوشته... ویراستار چنان نوشته... و از آنجا که وظیفه ویرایشگر آن نیست که چیزی بنویسد، نگارنده مصمم به بررسی و گرداوری برواژگانی شد که در صنعت چاپ و نشر کاربرد، و همگان هر روزه با آن سروکار دارند؛ که نتیجه آن تصمیمگیری نوشته حاضر است.
بنابراین شایسته است هر دست اندرکاری همتی بدرقه راه کند بلکه بتوانیم آنچه را که تاکنون درست به کارگرفته شده، هدفمندانه و به منظور رسیدن به یک رویه درست گرداوری و تدوین کنیم و در حوزه چاپ و نشر مورد بهره برداری قراردهیم؛ بلکه از سردرگمی خود و بویژه خوانندگان در رویارویی با واژگانی نامأنوس بکاهیم. آنچه که در توان این قلم و ناشی از تجربه های کاری و شخصی بوده و یقینا کم و کاستهای بسیاری هم دارد، به ترتیب اهمیت گرد آمده؛ بلکه دری گشوده شود تا دیگر نظرها نیز از نهانخانه دلها برون آید و به زیور آگاهی دادن به دیگران آراسته شوند:
 

ادیت و ادیتور(Edit & Editor)
معنای ساده ادیت ویرایش و آماده سازی برای چاپ است. ولی در آمریکا، انگلیس، کانادا و احتمالاً کشورهایی چون هند در حوزه صنعت چاپ و نشر، چهار گونه ادیت دارند و متصدی هر یک را ادیتور میخوانند:
کسی که دارای طرح یا پروژه ای برای چاپ و انتشار یک اثر معنوی است. وی هدف از طرح یا پروژه خود را با نویسنده یا نویسندگانی در میان میگذارد و آنان را توجیه میکند و از آنان میخواهد بخشی از پروژه را بر عهده بگیرند. از نظر حقوق مادی اثر هم، به یک توافق مکتوب میرسند. کار او را ادیت و خود او را ادیتور میخوانند.
 

- کسی که مسؤول و متصدی برنامه ریزی و چاپ یک نشریه است. در ایران به چنین شخصی مدیر مسؤول میگویند.
- کسی که مسؤول یک بخش از یک نشریه است. در ایران به این گونه ادیتور دبیر میگویند. مانند دبیر سیاسی(Editor Political) یا دبیر اقتصادی(Economic Editor). همه دبیران بخشهای مختلف یک نشریه زیر نظر کسی که عنوانش سردبیر(Chief Editor) است، انجام وظیفه میکنند. سردبیر گاهی وظیفه مدیر مسئول را نیز برعهده دارد.
- کسی که مقاله یا کتاب و غیره را برای چاپ آماده میکند. در ایران این گونه ادیتور را ویرایشگر و به نادرستی ویراستار میخوانند.
در مورد ادیتور گونه اول دارنده این قلم واژه تدوینگر را پیشنهاد میکند. در صورتی که خود تدوینگر نویسنده نیز باشد و در پروژه خود نوشته ای داشته باشد بهتر است وی را نویسنده و تدوینگر بخوانیم. گاهی ناشر خود ادیتور گونه اول است. در این صورت باید نوشت: ناشر و تدوینگر.
اگر کسانی واژه بهتری را برای چنین مفهومی یافته اند شایسته است پیشنهاد خود را مطرح کنند.
در ایران تاکنون برای ادیتور گونه اول(البته نه به معنای فراگیر آن که تنها در کشورهای یادشده عمل میشود) عبارتهای زیر را به کار گرفته اند:
تدوین و تنظیم از:
زیر نظر:
برنامه ریزی و اجرا:
پردازنده:
به کوشش:
و گاهی عبارتهای دیگری.
 

ویراستار
این واژه با استدلالی که در پی خواهد آمد نادرست است:
همان گونه که استادان نامدار زبان و ادب فارسی در دوران پیش از انقلاب با افزودن گر به بسیاری از واژگان فارسی برای صنفهای پیشه وران عنوان درست کرده اند: کارگر، رفتگر، آرایشگر، نگارگر و خنیاگر ما هم باید با افزودن گر به ویرایش واژه ویرایشگر را برای این پیشه بسازیم.
همان ادیبان با برگزیدن صیغه امر پرست و افزودن ار به آن واژه پرستار را درست کرده اند که درست است و تشخیص داده بودند که اگر متصدی امور بیمار را پرستشگر عنوان کنند نادرست است؛ زیرا معنای دیگری از آن بر میآید. ولی آنچه که امروزه انجام داده و صیغه گذشته ویراست را با افزودن ار به صورت ویراستار دراورده اند کار نادرستی است. این گونه آمیخته ها برای قشرهای مختلف پیشه وران مناسب نیست بلکه برای اسم معنی هایی همچون گفتار و نوشتار مناسبند که از آمیختن گفت یا نوشت + آر به دست آمده اند.
متأسفانه این واژه نادرست به گونه ای جای خود را باز کرده که حتا برخی از دکترهای زبان و ادب فارسی آن را به همین گونه به کار میگیرند. شاید به آن دلیل که فرهنگستان زبان و ادب فارسی آن را تأیید کرده باشد. همان گونه که به آرایشگر نمیگوییم آراستار پس چرا به ویرایشگر بگوییم ویراستار؟ ممکن است تنها به این دلیل باشد که آرایشگر را اندیشمندان ایجادکرده اند و ویراستار را نااندیشمندان!

- ویرایشگر
ویرایشگران دو دسته اند. ویرایشگران علمی و ویرایشگران فنی
ویرایشگر علمی به کسی میگویند که یک اثر علمی را از آن نظر که ممکن است نویسنده در اثر خود دچار خطاها و نادرستیهایی شده باشد و خود نداند، اثرش را به ویرایشگری که در آن زمینه متخصص است میسپارند تا آن را ویرایش کند. مثلا در موضوع فیزیک یا پزشکی یا فیلمنامه نویسی.
ویرایشگر فنی به کسی میگویند که معمولا با ناشران همکاری دارد و هر کتابی که بخواهد چاپ شود، پیش از چاپ باید از نظر درستنویسی واژگان و نکات دستوری و نگارشی نابسامانیهایش زدوده و آماده چاپ شود.
البته همواره دانشمندان و ادیبانی بوده اند که کتابهایی همچون دیوان شعرا را با بررسیهای همه جانبه اصلاح میکرده اند که از آنان به عنوان مصحح یاد میشد. این دانشمندان ویرایشگران علمی بوده اند. کسانی که کتابهایی همچون قرآن را به لحاظ درست بودن تمام آنچه که یک خطّاط نگاشته بررسی میکرده اند نیز مصحح نامیده میشدند که ویرایشگران فنی به حساب میآیند.

مؤلف
مؤلف کسی است که مطالبی را با هدف ویژه ای از منابعی خوشه چینی و گرداوری میکند و نکته هایی را بر آن میافزاید تا به هدفی برسد که در پیشگفتار هر کتاب آمده و معمولاً با عنوان کتاب همخوانی دارد. مانند کتابهای تاریخی از سوی تاریخنگاران یا مفاتیح الجنان توسط شیخ عباس قمی.
امروزه معادل فارسی مؤلف را گرداورنده میگویند ولی این واژه نارساست. زیرا کسانی هستند که مطلبها یا داده های خام و پراکنده ای را گرد آورده اند که به آنان نیز باید گفت گرداورنده تا کسی که مطالب آنان را تدوین و تنظیم میکند، بتواند بنویسد این شخص گرداورنده این داده هاست. مانند کسانی که شعارهای دوران انقلاب را گرداوری کرده اند. کسی که آن شعارها را تدوین و تنظیم میکند و به صورت یک کتاب آماده چاپ میکند تا برای خوانندگان و بهره برداران مفید واقع شود، تدوینگر یا ادیتور نامیده میشود.
در این صورت اگر به کسی که کتابی را با زحمتهای فراوان تألیف کرده باشد بگوییم گرداورنده در حق او کوتاهی شده و این عنوان شایسته کار ارزشمند او نیست. پس بهتر است او را همان مؤلف بخوانیم.
البته در برخی موارد بویژه برای نویسندگان و دانشمندانی که با قلم خود یک اثر ارزشمند را بی آنکه از آثار دیگران خوشه چینی کنند به رشته نگارش دراورده اند به کارگیری واژه مؤلف نابجا و نادرست است. برای نمونه دانشمندی که در فیزیک ذرات و شیمی صاحبنظر و رایمند است و شهرت جهانی نیز دارد، کتابی را نگاشته که تألیف نیست ولی مترجم یا ناشر به ناحق نام او را با عنوان مؤلف آورده است. وی استیو واینبرگر است و نام کتابش رؤیای یک نظریه نهائی است.

مصنف 
در سالهایی دور این واژه کاربرد درستی داشت؛ ولی امروزه کسی آن را به کار نمیگیرد. مصنف(بر وزن مؤلف) کسی است که بیشتر نوشته های یک کتاب یا نوشته را خود نگاشته و برای نوشته های خود برخی مدارک و مستندها را آورده است. کاری را که یک مصنف به ثمر رسانده در برابرگذاری با تألیف باید تصنیف خواند ولی در همان زمان و بویژه دردهه چهل واژه تصنیف تنها به ترانه هایی میگفتند که شاعری برای یک خواننده میساخت.
اگر بخواهیم معادلی برای مصنف در نظر بگیریم شاید واژه نگارنده(نگارش از:) مناسب باشد. واژه نگارنده نیز امروزه کاربرد زیادی ندارد. پیشترها شخص نویسنده همچون دارنده این قلم خود را نگارنده میخواند و دستکم گاهی بر روی جلد کتابها دیده میشد که شخص نویسنده یا مصنف کتاب پیش از نام خود آورده است: نگارش از:
نقش و کار مصنف یا نگارنده با مؤلف بسیار متفاوت است. مؤلف از نوشته های دیگران بهره جسته ولی مصنف به نظر یا نظریه یا عقیده ای رسیده و بر آن شده آن افکار را به نگارش در آورد. نمونه دست به نقد و همه فهم آن نوشته حاضر است. نگارنده در نگارش این نوشته از نوشته های دیگران بهره برداری نکرده بلکه هرچه تجربه کاری داشته به نگارش دراورده و برای تکمیل یا مستدل کردن نظرهای خود تنها از دیکشنری آکسفورد انگلیسی به انگلیسی بهره گرفته است.
امروزه در بیشتر کشورهای جهان نام نویسنده را بدون عنوان میآورند. البته در ایران گاهی مینویسند نویسنده: و سپس نام را میآورند که در هر دو صورت مشخص نمیشود وی مؤلف است یا نگارنده مگر با خواندن پیشگفتار و یا خود کتاب و یا اینکه کتاب یک رمان باشد و نویسنده اش رمان نویس. 
در این زمینه تفاوت اروپا و آمریکا با کشورهایی همچون ایران در این است که شخص آفریننده اثر مهمتر از اثر اوست؛ بویژه اگر نویسنده شخصیت نامداری هم باشد که ناشر نام او را با حروف دشتتر و پیش از نام اثر میآورد(شاید هم موضوعی توافقی باشد میان نویسنده و ناشر) ولی در ایران هیچگاه چنین کاری صورت نگرفته و شاید هم هیچگاه صورت نگیرد. زیرا در فرهنگ ما به خلّاقیتها و اثرآفرینان چنانکه بایسته و شایسته شأن و مقام آنان است، اهمیت نمیدهند و تنها کسانی را بزرگ میانگارند و به شمار میآوردند که عنوانی دینی یا سیاسی داشته باشند! 
یاداوری: چند سالی است که واژه پدید آورنده را در بخش معرفی یک کتاب در صفحه اولش میبینیم و نیز در فهرستهای موجود در وب که به معرفی کتابها و مقاله ها و پدید آورندگان آنها میپردازند. این واژه هر دو طیف یعنی مصنف یا نگارنده و مؤلف و گرداورند را در بر میگیرد. ولی هنوز ندیده ام که بر روی کتابی بنویسند پدید آورنده: فلان نویسنده.

دیگر کارسازان حوزه چاپ و نشر:
ناشر(Publisher): کسی است که اجازه نشر کتاب و یا نشریه های ادواری را دارد. برخی از ناشران بخشی از بدنه یک سازمان دولتی هستند.
نویسنده(Author): کسی که کتابی را نوشته یا تألیف کرده است.
نویسنده(Writer): کسی که پیشه اش نوشتن کتاب، داستان، مقاله و غیره است.
مترجم(Translator): کسی که یک اثر را ترجمه کرده است. چون کشور ایران متعهد به کپی رایت نیست گاهی دو مترجم یک اثر را ترجمه و به بازار کتاب عرضه میکنند.
از آنجا که دو گونه میتوان ترجمه کرد(ترجمه آزاد و ترجمه مستند یا متعهد) پس دو گونه مترجم هم داریم. کسانی همچون ذبیح الله منصوری بیشتر ترجمه هایشان آزاد و بدون گزینش معادل دقیق واژگانی است که نویسنده به کاربرده است. ولی متنهای علمی، دقیق، و مستند را نمیتوان آزاد بلکه باید متعهدانه ترجمه کرد که معمولاً چنین است.
ادیتوریال(Editorial): کسانی که در یک نشریه مطلب مینوسند شورای نویسندگان را شکل میدهند که پیشترها هیأت تحریریه خوانده میشد. غربیها به شورای نویسندگان یک نشریه ادیتوریال میگویند.
شارح: شارح کسی است که اثری همانند مثنوی یا دیوان حافظ را که ریزه کاریهای زیادی دارد شرح میدهد تا دیگران بتوانند بهتر بهره ببرند. جمع فارسی شارح شارحان و جمع عربی آن شراح(با تشدید راء) است.
در برخی زبانها برای شرح و ترجمه تنها یک واژه به کار میرود.
مفسر(Interpretator): برای درک و فهم برخی متنها مانند قرآن یا قانون اساسی لازم است کسانی از آنها پرده برداری(تفسیر) کنند.
در مورد قرآن برخی تفسیرها که حضورشان در ترجمه های قرآن نیز آشکار است، نه تنها پرده برداری نمیکنند بلکه پرده ای هم جلو دیدگان خواننده میکشند، به گونه ای که خواننده نمیتواند جور دیگری بیندیشد و آن زمانی است که مفسر در مورد یک نکته از یک آیه نظر خود را به تصور اینکه درست است، به گونه ای به جای منظور نظر خداوند میگذارد!! که کسی بر آن نظر شک نکند تا مجبور به اندیشه و تدبر در آیه شود.
ناقد و نقّاد:
ناقد یا نویسنده نقد کسی است که یک اثر(کتاب، مقاله، فیلم، فیلمنامه و...) را از جنبه های مختلف بررسی میکند و نکته ها و جنبه های مثبت و منفی آن را بازمیگوید و به خوانندگان معرفی میکند. بسیار رخ میدهد که یک اثر شهرت زیادی ندارد و با نقد ناقد مشهور میشود.
نقاد(بر وزن نقاش و به معنای نقدنویس) کسی است که پیشه اش نقدنویسی است.
صحاف: در روزگاران کهن که صنعت چاپ در کار نبوده به کسی گفته میشد که همه کارهای آماده سازی یک کتاب را انجام میداده تا در دسترس خوانندگان قرارگیرد. اولین صحافها در فرهنگهای مختلف تدوین کنندگان کتابهای مقدس همچون تورات، انجیل و قرآن بوده اند. چنانکه اولین کتابی هم که به وسیله ماشین چاپ گوتنبرگ به چاپ رسید انجیل بود.
امروزه صحاف یا کتاب ساز به کسی گفته میشود که کتابی کهنه ولی مهم که کمیاب است را از بی سروسامانی به دراورد:
صفحه های ناجورش را مرمت کند.
برایش جلد بسازد.
روی جلدش را با عنوان کتاب و نام نویسنده اش مزین کند.
این هنر نیز دارد به فراموشی سپرده میشود. نوشتم هنر زیرا واقعا هنر است. یکی از صحافان مشهور تهران آقای تبریزی است که انشاء الله هنوز زنده و سالم باشد. بسیاری از کتابهای کهنه مرا با هنرش سامان داد.
صحافان مجبورند که از چاپ سربی استفاده کنند چون چاپ انبوه نیست. پس همه چیز باید با دست انجام شود. بویژه تهیه جلد مناسب و چاپ کردن نام نویسنده و عنوان کتاب بر روی جلد و روی عطف کتاب آنهم زرین کوب که باید با فشار و زیر دستگاه پرس انجام شود.
خطاط: کسی که متنهای قدیمی مانند کتابهای مقدس و کتابهای دعا را با قلم نی یا پر پرندگان مینویسد.

ادیشن(Edition)
جدا از واژه ادیتوریال یکی دیگر از واژگایی که از ادیت مشتق شده ادیشن است که در ایران با عنوان نوبت چاپ از آن یاد میشود، مانند آنچه در این نمونه هایی که دیده ام، میتوانید ببینید:
نوبت چاپ: چاپ سوم.
"چاپ ششم این کتاب در بیست هزار نسخه به چاپ رسد". در این مثال چاپ اول معنای ادیشن و چاپ دوم معنای پرینت را در زبان انگلیسی میدهد.

ورژن(Version)
معنای ورژن نسخه جدید است ولی این واژه گویا نیست. ورژن همان ادیشن است با این تفاوت که در ادیشن متن کتاب تغییری ندارد یا دارای تغییراتی جزئی است ولی در ورژن، متن، یا پیوستهای آن، و یا هر دو مورد دارای تغییرات کلی است.
گفتنی است هر کتابی نمیتواند دارای ورژنهای مختلفی باشد، بلکه کتابهایی که در زمینه های علمی دانشگاهی، مانند ژنتیک یا فیزیک کیهان نگاشته میشوند از آن جهت که این دانشها هر روزه در تکامل هستند دارای ورژنهای مختلفند.
یک استاد نتیجه پژوهشها و تجربه های خود را در چاپ تازه از کتابش میگنجاند تا به دانشجویان منتقل شود و بر روی جلد کتاب تازه مینویسند ورژن مثلا 7. نظر به اینکه این گونه کتابها برای دانشجویان تهیه میشود، شمارگان هر ورژن بسیار زیاد است.
جالب است که بدانید در ادیشن(چاپ) هفتم دیکشنری انگلیسی به انگلیسی آکسفورد در مورد بسیاری از هنرها مثال ورژن را آورده جز در مورد کتاب! شاید در ورژن جدیدتر خودش به ورژن! کتاب هم اشاره کرده باشد. با تعریفی که از ورژن به دست دادیم خود دیکشنری آکسفورد که محتوا و پیوستهایش در هر چاپ دگرگون و نو میشود باید به جای ادیشن مینوشت ورژن هفتم.
در ایران نظر به اینکه مانند آمریکا و اروپا چنان دانشمندانی کمتر داریم نگارنده ورژنهای مختلف یک کتاب را ندیده ولی ممکن است وجود داشته باشد. پیش از انقلاب هنگامی که یک کتاب به چاپ تازه میرسید اگر دارای تغییراتی کلی بود(میشد آن را به حساب ورژن گذاشت) روی جلد و نیز بر روی صفحه اول آن مینوشتند: با اصلاحات- مزایا و اضافات.
در حال حاضر برای برخی از کتابها که در ایران ترجمه شده واژه ویرایش را به جای ورژن به کار میگیرند مانند: ویرایش دوم این کتاب در ... نسخه به چاپ رسید. یا کتاب.... (ویرایش دوم)
نگارنده نیز هرگاه یکی از نوشته های خود را برای آخرین بار با مطالبی تازه بازنویسی کنم، مینویسم: آخرین ویرایش.

چاپ سنگی- سربی- کامپیوتری
در روزگارانی کمی دورتر چاپ سنگی رواج داشت و از حروفی که از سنگ ساخته شده بودند در چاپخانه بهره میبردند. گاهی میبینیم که روی جلد برخی کتابهای قدیمی نوشته شده: چاپ سنگی.
بعدها چاپ سربی به صنعت چاپ رونق بیشتری بخشید. چون سرب نرمتر و به هر روی برای تولید و به کارگیری سهلتر از سنگ است؛ ولی زیانهای سرب برای حروفچینان بسیار بیشتر بود. البته این آگاهیها امروزه مشخص شده و شاید حروفچینان نمیدانستند که سرب برای سلامتی آنان زیانبار است. اکنون این گونه چاپ نیز یا برافتاده یا نفسهای آخر خود را میکشد.
متن یک نوشته را(کتاب، مقاله، تراکت، اطلاعیه های مجلس ترحیم و جشن و...) به چاپخانه میبردند. در بخشی از چاپخانه هر یک از حروف یک زبان(در هر کشور به زبان خود) روی باریکه ای از سرب به  گونه ای نوشته شده بود، تا هنگامی که برمیگردد درست و خوانا باشد. به این باریکه سربی فونت میگفتند.
تعداد زیادی از هر یک از این فونتها در چهارخانه هایی قرار میگرفت که همگی با هم یک چارت جدول بندی شده چوبی را شکل میداد. از این گونه چارتها در هر چاپخانه ای به تعداد اندازه های ریز و درشت هر حرف وجود داشت. مثلا در هشت اندازه و هر اندازه با یک شماره مشخص میشد. شماره یکی از بزرگترین حروف بیست بود که برای تیترهای بزرگ استفاده میشد. به نظر میرسد اندازه فونتهایی که اکنون در کامپیوتر استفاده میشود و به فارسی اندازه قلم(با علامت تی مخفف تایتل) نامگذاری شده برابر با همان شماره هایی باشد که پیشتر در چاپخانه ها کاربرد داشت.
اکنون در وبلاگها و کامپیوترها فونت را که علامتش F است تنها برای مشخص کردن نوع قلم استفاده میکنند(چاره ای هم جز این نیست) و این در حالی است که همان گونه که در چاپخانه ها رسم بود واژه فونت هم اندازه قلم را در برمیگرفت و هم نوع قلم را چنانکه در تعریف آن در دیکشنری آکسفورد نیز آمده است.

حروفچینی
برای آماده کردن هر واژه از یک متن، همانگونه که اکنون من نگارنده دارم حروف را کنار یکدیگرمیچینم تا واژه شوند و واژه ها را کنار هم میچینم تا جمله شوند و جمله ها پاراگراف و... کارگر حروفچین همین کار را با دست و با کنار یکدیگر گذاشتن باریکه هایی از سرب که حروف روی آنها برجسته نمایان بود انجام میداد. واقعا کار سختی بود!!
اکنون حروفچینی کامپیوتری جای حروفچینی دستی را گرفته که هنوز در مواردی همچون صحافی به کار میرود. ولی متأسفانه حروفچینی کامپیوتری که با فارسیسازهای مختلف و نه یکدست و حساب شده، تایپ میشوند مشکلاتی را برای پایپ کننده و متن نگارش ایجاد میکنند. البته این وظیفه فرهنگستان زبان و ادب فارسی است که همتی کند و یک فارسیساز کامل- فراگیر و یکسان بر پایه یک کلیدنمای ویژه زبان فارسی تدوین کند و با توسل به قانون همگان را ملزم به بهره گیری از آن کند و برای شرکتهای بزرگ تولیدکننده نرم افزار در داخل و خارج از کشور بفرستد تا بلکه از گسترش نادرست نویسی پیشگیری شود.
برای کشور جمهوری اسلامی مهد زبان فارسی شرم آور است که ببینیم نگارش به زبان عبری که شمار کاربرانش بسیار بسیار کمتر از زبان فارسی است در کلیدنماهای کامپیوترها سروسامان گرفته باشد، ولی فارسی زبانان با این مشکل رو به رو باشند و زبان فارسی هر روزه تهی تر گردد!
ازجمله مشکلات کنونی تایپ کامپیوتری:
در فارسیسازها چهار حرف ویژه زبان فارسی یعنی گ چ پ و ژ در کلیدنما در جاهای نامناسب به گونه ای پراکنده قرارگرفته اند و برخی را نمیتوان بدون گرفتن شیفت استفاده کرد. دلیلش هم این است که کلیدنماها اصولا برای زبان عربی طراحی شده اند و فارسیسازها با ایجاد تغییراتی در آن کلیدنماها آنها را تا اندازه ای برای زبان فارسی قابل بهره برداری کرده اند!
در فارسیسازی که پیشتر مورد بهره برداری نگارنده بود، ویرگول و نیز نقطه ویرگول که از لوازم نگارشند وجود نداشت. اکنون و با این  فاسیسزای که در حال نوشتن هستم نیز نمیتوانم برخی واژه های مرتبط را به یکدیگر ربط دهم. مثلا نمیتوانم گفت و گو و جست و جو را درست بنویسم(جستجو درست نیست) زیرا دکمه فاصله گذاری موجود مربوط به فاصله میان دو واژه است ولی این دو واژه و حرف ربطشان در اصل یک واژه آمیخته(مرکب) را شکل میدهند. در برخی فارسیسازها این امکان وجود دارد و با گرفتن شیفت و زدن دکمه فاصله انجام میشود.       

تیتر و سوتیر
تیتر در مقاله ها و کتابها مشخص کننده عنوان آن مقاله یا کتاب است و سوتیتر بیشتر در جراید کاربرد دارد. این دو واژه را بدین گونه که بر زبان دست اندرکاران چاپ و نشر جاری است در جایی نیافتم. شاید واژگانی فرانسوی باشند. ولی تایتل(Title) و سابتایتل(Subtitle) در زبان انگلیسی را درست معادل تیتر و سوتیتر یافتم که در کامپیوترهای امروزی با علامت T مشخص شده و همان کاربردها را دارند.

اصلاح یا ویرایش پیش نویس
پیش از حروفچینی بویژه در نشریه ها، تیترها و سوتیترها و نیز هر عبارت یا واژه ای که باید سیاه(اکنون در کامپیوترها با حرف B که مخفف بولد است معین شده است.) شود را مشخص میکنند. پس از پایان حروفچینی یک متن همراه با سفارشهایش، باید بازخوانی و ویرایش صورت گیرد که معمولا بر عهده نویسنده مقاله است. پس از اصلاح ویرایش اول توسط تایپ کننده، دوباره برای تأیید نزد ویرایشگر میآید تا اگر باز هم اشکالها و ناهماهنگیهایی وجود دارد برطرف شود. متن مقاله یا کتاب پس از تأیید نهایی برای صفحه بندی به صفحه بند واگذار میشود.

لی آوت(Lay out)
تنظیم و چیدمان تیتر، متن، سوتیترها و در صورت نیاز برخی تصویرها و... در یک صفحه از یک نشریه پیش از چاپ را لی اوت  یا صفحه بندی گویند. کسی که این کار را برعهده دارد صفحه بند نامیده میشود.

لیثوگرافی(  Lithography- گرفتن فیلم و زینک)
پس از بسته شدن صفحه ها نوبت به فیلم گرفتن از آنها میشود. پس از فیلم گرفتن از برگه های هشت صفحه ای، آنها را در تاریکخانه بر روی یک ورق فلزی از جنس روی چاپ میکنند که به آن زینک(روی به زبان انگلیسی) میگویند. پس از چاپ فیلم بر روی زینک، زینکها را به دستگاه چاپ میبندند و دستگاه با هر چرخش یک نسخه از متن را(مانند دستگاه استنسیل. یادش به خیر!) روی برگه های سفیدی که هشت صفحه کتاب یا نشریه را در خود جای میدهند، چاپ میکند.
 ترتیب قرارگرفتن این هشت صفحه بر روی یک زینک به گونه است که هنگامی که یک برگه چاپ شده هشت صفحه ای تامیخورد شماره های صفحه ها در کنار یکدیگر قرارمیگیرند. به همین دلیل هرگاه یک برگه هشت صفحه ای بر اثر بی دقتی ناظر چاپ به چاپ نرسد، صفحه های پراکنده یک نسخه از یک کتاب یا مجله سفید خواهد ماند که گاهی در کتابفروشیها شاهدش بوده ایم!
روندی که شرحش گذشت لیثوگرافی گویند. البته در ایران مینویسند لیتوگرافی که نادرست است زیرا همان گونه که متن انگلیسی آن را میبینید این عنوان با TH نوشته میشود و نه با T. تا چند سال پیش همه مراحل چاپ در یک چاپخانه به ثمر میرسید ولی به تازگی روی برخی کتابها دیده میشود که نوشته شده لیتوگرافی توسط فلان چاپخانه صورت گرفته است.
اما آنچه که در مورد لیثوگرافی در دیکشنری آمده بدین قرار است:
پروسه چاپ از یک سطح نرم(مثلا) به یک صفحه فلزی که برای این کار آماده شده به گونه ای که جوهر تنها به طرح(نوشته یا تصویر) موجود به راحتی برسد.

صحافی
واژه صحّافی به معنای کتاب سازی است. صحیفه یعنی کتاب. جمع آن صحف است.
در هر چاپخانه بخشی وجود دارد به نام صحافی که در آنجا برگه های چاپ شده هشت صفحه ای ابتدا تامیخورند سپس روی هم قرار میگیرند. ترتیب قرار گرفتن، شماره صفحه هاست؛ ولی کیفیت قرار گرفتن و به یکدیگر وصل شدن، سالها پیش نخ بود؛ ولی اکنون چسب این مهم را برعهده دارد. البته در قدیم که از نخ استفاده میشد هیچگاه مشکلی پیش نمیآمد ولی هرگاه از چسب خوبی بهره برداری نکنند، صفحه های یک کتاب پس از مدتی از یکدیگر جدا میشوند(یا به قول قدیمیها شیرازه اش از هم پاشیده میشود).
دستگاه برش: مرحله بعدی کار در بخش صحافی برش است. سه طرف از چهار طرف کتابی که بدون جلد آماده شده با دستگاه برش بریده میشود؛ تا هم صفحه های به هم چسبیده از هم جدا شوند و هم همه صفحه های کتاب یکدست و یک قواره و در یک اندازه از کار درایند. سپس این کتاب با قواره ولی بی جلد را با جلدی که پیشتر آماده کرده اند مجلّد میکنند.
البته اگر جلد کتاب شمیز باشد(یعنی طلاکوب و ضخیم نباشد) تمام کتاب آماده شده، همراه با جلدش با هم برش میخورند. این روش در مورد نشریه های ادواری نیز به کار میرود، با این تفاوت که یک دسته از مجلدهای یک نشریه با هم برش میخورند.

عنوان(Title)
کاربری واژه عنوان یا تایتل در هر دو زبان فارسی و انگلیسی یکسان و به دو گونه است:
یک: نام کتاب
دو: برای نشان دادن کم و کیف فعالیت در حوزه نشر کتاب، مانند:
ما در سال 1392 هشتاد عنوان کتاب به چاپ رساندیم.
شمار عنوانهای کتابهای علمی ما بیش از عنوانهای کتابهای دینی ماست.
شمارگان(تیراژ) هر یک از عنوانهای کتابهای ما بیش از بیست هزار است.

مقدمه و پیشگفتار(Preface)
هر نوشته ای که نگاشته میشود نویسنده آن هدفهایی داشته و انگیزه ای پشت نوشته او نهفته است که موجب شده نویسنده دست به قلم ببرد و یک کتاب یا مقاله را منتشر کند.(امروزه که نشر افکار تنها از طریق چاپ صورت نمیگیرد بلکه هرکس میتواند افکار خود را در وبلاگها و وبسایتها منتشر کند تا دیگران به گونه ای رایگان بهره برداری کنند به کارگیری واژه انتشار شایسته تر از چاپ است.) از دیرزمان هر نویسنده انگیزه و هدف و سودهای ناشی از اثر خود را در یک یا چند یا چندین صفحه زیر عنوان مقدمه در آغاز کتاب میآورد. چندین سالی است که واژه پیشگفتار را به جای مقدمه و با هدف پارسی را پاس بداریم به کارمیگیرند. کسانی نیز نخستین سخن یا سخن نخست را در این راستا به کار برده اند و تنها برای آغاز مقاله اشاره: را نیز.

یادداشت ناشر(Publisher’s Note)
 برخی از ناشران بر کتابی که معمولاً برایشان اهمیت دارد یادداشتی مینویسند که به آن یادداشت ناشر میگویند.

تقریظ
تقریباً تا دهه چهل شمسی این واژه کاربرد داشت. تقریظ به نوشته ای گویند که استادی بر کتاب شاگردانش یا کسانی که به مانند او کهنه کار و کارشناس نبودند، مینوشت تا آن کتاب اعتباری کسب کند و معمولاً اولین کتاب یک نویسنده بود و نشان از آن داشت که آن استاد آن را تأیید کرده است.

ملحقّات و ضمائم یا فهرستها(Indexes)
ملحقّات یعنی آنچه که درپایان کتاب یا یک متن(مانند متن قراردادها و معاهده های بین المللی میان دولتها) افزوده شده است که به دلایلی یا در متن نیامده یا ممکن نبوده در متن گنجانده شود. 
واژه ضمائم که چندین سالی است جای خود را به پیوستها داده، شامل مطالبی میشود که به برخی کتابهایی که اعتبار پژوهشی دارند، افزوده میشود؛ که به دلایلی ضرورت نداشته در متن کتاب بیاید؛ ولی ممکن است به کار کسانی بیاید و بتوانند از آنها بهره برداری کنند.
فهرست محتوای یک کتاب یا نشریه را در زبان فارسی فهرست مطالب یا به طور خلاصه فهرست مینویسند ولی در زبان انگلیسی میشود: Contents.
فهرستها گوناگونند ولی مهمترین فهرست ها، فهرست نامها یا اعلام(Names Index) و فهرست موضوعی(Topics or subjects Index) هستند که هر دو برای پژوهشگران بسیار سودمند و کارسازند.
برخی فهرستها خود یک یا چند جلد کتاب را تشکیل میدهند مانند فهرست کتابهای کهن اسلامی در کتابخانه بزرگ واتیکان که یکی از بزرگترین کتابخانه های جهان است.
فهرست معاهدات دوجانبه ایران با دیگر کشورها زیر عنوان راهنما و مشخصات معاهدات دو جانبه ایران با سایر دول(ناشر: وزارت امور خارجه) همراه با مقدمه ها، فهرستها و راهنماهای مختلفی که نگارنده برای سهولت کار پژوهشگران تهیه کرده است؛ نیز در این زمینه قابل توجه است.

کپیرایت(Copyright)
کپیرایت(حق رونوشت برداری) یا حق مالکیت معنوی تعهدنامه ای است که هرگاه یک شخص یا سازمانی به آن بپیوندد تنها آنان حق دارند از اثری که تولید شده همچون کتاب یا قطعه ای موسیقی بهره برداری مادی کنند و دیگران برای بهره برداری از آن باید از آنان اجازه کتبی داشته باشند. هر کشوری که به آن بپیوندد متعهد و ملزم به رعایت اصول و مواد آن میشود و هر کشوری که نپیوندد متعهد به آن نیست. در نتیجه کشورهایی که تولید علم و کتابهایشان بیشتر است عضو آن میشوند تا از حقوق مالکیت معنوی آثار خود بهرهمند شوند.
کشور ایران این تعهدنامه را امضاء نکرده، در نتیجه ناشران و مترجمان ایرانی کتابهای مفید را بدون قیدوشرط ترجمه میکنند و میفروشند. معمولا کشورهای جهان سومی آن را امضاء نکرده اند. البته اگر این کشورها نیز تولید علمی و فنی داشته باشند، دیگران میتوانند بدون اجازه از تولید آنان بهره برداری کنند.
نمونه داخلی کپیرایت همان است که طبق قانون مالکیت معنوی بر روی صفحه اول کتاب مینوشتند و مینویسند:
حق چاپ(و نسخه برداری برای ناشر) محفوظ است. یا:
تمام حقوق این کتاب(اثر) محفوظ است(All rights reserved).

چاپ افست(Offset)
در دیکشنری آکسفورد آمده است که افست روشی در چاپ است که در آن جوهر ابتدا به یک صفحه فلزی و سپس به یک سطح لاستیکی و تنها پس از آن بر روی کاغذ قرارمیگیرد.
افست چیزی شبیه به کپی کردن است بدون دخالت در متن اصلی کتابی که پیشتر به چاپ رسیده است. یعنی یک کتاب را که میخواهند بی کم و کاست دوباره چاپ کنند افست میکنند. تمام صفحه های کتاب را گویی کپی گرفته و دو باره به صورت کتاب دراورده اند. به همین دلیل بر برخی کتابها، همچون قرآن و دیوان شعرا نوشته شده: عکسبرداری شده از...
ناشران با دو هدف این کار را میکنند. یا آنانکه میخواهند کتابی مانند قرآن را که خود پیشتر چاپ کرده اند، دوباره به چاپ برسانند که این کار اگر طبق مقررات انجام گیرد قانونی است. ولی گاهی یک ناشر کتابی کمیاب را که ممکن است ناشر آن هم خود او نباشد و در بازار یافت نمیشود، افست میکند و به صورت قاچاق با قیمتهای بسیار گرانتر از قیمت متعارف میفروشد!
یک پیشامد جالب در این زمینه:
در دهه شصت هجری مجبور شدم کتاب تاریخ ادیان جان ناس را بخرم. تنها در یک کتاب کهنه فروشی رو به روی دانشگاه تهران آن را یافتم و به قیمت گزافی خریدم. روزی که مشغول مطالعه آن بودم و کتاب باز بود و از آنجا که این کتاب پرحجم(قطور) است به هنگام بازبودن کتاب بخشی از داخل عطف کتاب(معرفی در پی خواهد آمد) نمایان میشد. که متوجه شدم افست کننده با اینکه کار برایش کم هزینه بوده برای برخورداری از سود بیشتر از پسمانده های جلد کتابهای درسی پس از انقلاب که آرم جمهوری اسلامی را داشت و در چاپخانه وجودداشته، برای تهیه جلد استفاده کرده! و این در حالی بود که کتاب اصلی سالها پیش از انقلاب چاپ شده بود. دانستم که این کتاب را غیرقانونی افست کرده اند و به عنوان کتاب کمیاب به قیمت گزاف میفروشند!!

عطف کتاب
به بخشی از جلد کتاب که نام کتاب و نویسنده روی آن حک یا نگاشته شده و هنگامی که در قفسه کتاب قرارمیگیرد نمایان میشود عطف کتاب گویند.

اندازههای کتابها
هر کتابی اندازه ای دارد که در میان ناشران به قطع مشهور است. به ترتیب بزرگی به کوچکی:
قطع رحلی: مانند اندازه بسیاری از دانشنامه ها و دایرة المعارفها.
قطع وزیری: مانند بسیاری از کتابهای علمی، درسی و یا پرحجم مانند دیکشنریها.
قطع رقعی: مانند بسیاری از کتابها از جمله رمانها.
قطع جیبی: در ایران دهه های سی و چهل این قطع بسیار مورد بهرگیری قرارمیگرفت. اکنون شمار کتابهایی که این قطع را داشته باشند بسیار کم است. شاید علتش افت کتابخوانی در ایران باشد زیرا کتاب با قطع جیبی را میتوان در جیب گذاشت و در راهها(اتوبوس و قطار و..) خواند.
قطع پالتویی: پهنای آن مانند قطع جیبی است ولی دارزای آن یک و نیم برابر درازی قطع جیبی است و بیشتر برای چاپ کتابچه های راهنمای توریست کاربرد دارد؛ به دلیل اینکه عکسها همراه با زیرنویسهایش در یک صفحه جابگیرد.
قطعهای کوچک و خیلی کوچک نیز وجود دارد که برای فرهنگ واژگان و متنهای مقدس همچون انجیل و قرآن استفاده میشود.

شابک(ISBN): شماره یا کد اختصاصی یک کتاب است، که از سوی سازمان صادرکننده مجوز چاپ، به آن کتاب داده میشود. معنای دقیقتر:
شابک = شماره استاندارد بین المللی کتاب
 ISBN=International Standard Book Number

کارتوگرافی(Cartography)
کارتوگرافی هنر یا پروسه کشیدن یا ایجاد نقشه ها(معمولا جغرافیایی) است.
مردادماه 1393
ویرایش دوم: مردادماه 1394
 احمد شماع زاده
 hmdshmzdeh@gmail.com

دریغم آمد وضعیت امروزین کتاب و کتابخوانی در کشورمان را در اینجا نیاورم:
کِتاب
(ورژن جدید من یار مهربانم)
سراینده: عباس احمدي، لوح

  من یار مهربانم، اما كمی گرانم
چون جنس باد كرده در دست ناشرانم
 دركل به قول ایشان كم سود و پر زیانم
من گرچه اهل ایران این ملك شاعرانم
زیر هزار نسخه باشد شمارگانم
مانند حال زائو در وقت زایمانم

یا لنگ فیلم و زینكم یا گیر این و آنم
گیرم اگر مجوز من یار پند دانم
از این ممیزیها سرویس شده دهانم!
 اغراق اگر نباشد صفر است راندمانم

یك روز رفتم ارشاد با این قد كمانم
 گفتم بده مجوز ای راحت روانم

گفتا تو را برادر یك سال میدوانم
در تو عقایدم را با زور میچپانم

گفتم نمیتوانی، گفتا كه میتوانم
گفتم كنم شكایت، گفتا كه بر فلانم

از حرفهای او سوخت تا مغز استخوانم
من یك كتاب خوبم عشق است ترجمانم
 
نه عامل خلافم نی در پی مقامم
محبوب اهل فكرم منفور طالبانم
 فعال در مسیرِ آزادی بیانم
خواننده گر كزت شد من ژان وال ژآنم
 
من وارث پاپیروس از مصر باستانم
هم خبره در سیاست هم اقتصاد دانم
 بسیار حرف دارم با آنكه بی زبانم
 شاگرد فابریكِ جبار باغچه بانم
 درد دلم شنیدی؟ حالا بخر بخوانم
 از بس كه شعر گفتم كف كرد من دهانم
 
حسن ختام بیتی است كآمد نوك زبانم
از خطه بیابان گفته سعید جانم

من شاعری جوانم منهای گیسوانم!
من یار مهربانم، سرویس شده دهانم!