پیام سعدی برای فرازمینی‌ها با فضاپیمای وویجر۱

ابراهیم خندان

روزنامه نگار بی بی سی

شنبه 14 سپتامبر 2013 - 23 شهریور 1392

اکنون با اطمینان می‌توان گفت که فضا پیمای وویجر۱، یک سال است که وارد فضای میان ستاره‌ای شده یا به اعتقاد برخی از منظومه شمسی خارج شده است. این خبر موضوع اصلی کنفرانس خبری مسئولان پروژه ناسا در پاسادنای کالیفرنیا بود.

وویجر۱ اولین دست‌ساخته بشری است که توانسته است پس از طی ۱۸ میلیارد کیلومتر که سی وشش سال طول کشید از این مرز بگذرد. شواهد نشان می‌دهند این فضا پیما اکنون در ناحیه‌ای است که گازهای یونیزه شده بین ستارگان بر یون‌هایی با منشا خورشیدی که هنوز اثر کوچکی از آنها دیده می‌شود، غلبه دارند.

پژوهشگران در یک سال گذشته با مطالعه و تحلیل داده‌های ارسال شده بوسیله این فضا پیما، اکنون با قاطعیت می‌گویند این دست‌ساخته بشر به فضای میان ستاره‌ای رسیده است و این جهشی تاریخی برای بشر است.

اختلاف نظر اخترشناسان

پیام فارسی به فرازمینی‌ها

درود بر ساکنین ماوراء آسمان‌ها

بنی آدم اعضای یک پیکرند

که در آفرینش ز یک گوهرند

چو عضوی بدرد آورد روزگار

دگر عضوها را نماند قرار

هر ستاره‌ای علاوه بر نور و دیگر امواج الکترومغناطیسی، ذرات و یون‌های پر انرژی در همه جهات از خود منتشر می‌کند که مانند حبابی آنرا احاطه کرده‌است. بطور ساده و نه دقیق می‌توان گفت که شعاع گسترش این حباب وابسته به اندازه و شدت میدان مغناطیسی ستاره است و پس از طی آن به جایی می‌رسیم که ذرات و یون‌های آزاد فضای بین ستارگان را اشغال کرده‌اند و محیط میان ستاره‌ای نام دارد.

خورشید نیز همانند دیگر ستارگان با چنین حباب فرضی محصور شده است. اختر شناسان این حباب‌واره دور خورشید را که تا جایی ورای مدار پلوتو ادامه دارد، هلیوسفر(هور سپهر) می‌نامند. از نظر برخی از اخترشناسان پایان محدوده حکمرانی خورشید یا به بیانی مرز منظومه شمسی، جایی است که هلیوسفر دیگر وجود ندارد. ولی برخی دیگر از ستاره شناسان این مرز را حوزه پایانی جاذبه خورشید می‌دانند که بسیار دورتر از جایی است که هلیوسفر تمام می‌شود.

این همان نکته‌ای است که گروهی از اختر شناسان به آن اشاره می‌کنند و معتقدند که وویجر۱ هلیوسفر را پشت سر گذاشته است و نه کل منظومه شمسی را. آنها جایی بعد از ابر اورتOort cloud) ) که دنباله دارهایی مانند هالی از آنجا می‌آیند را مرز منظومه شمسی می‌دانند ولی برای عبور وویجر۱ از این مرز باید بیست هزارسال دیگر صبر کرد.

اگر بخواهیم بگوییم که وویجر۱ بطور کلی از بند جاذبه خورشید خلاص شده است، باید بیست هزار سال دیگر هم صبر کنیم. یعنی این فضا پیما با همین سرعت سی و شش هزار کیلومتر بر ساعتی که امروز دارد، ۴۰ هزار سال دیگر از قید خورشید رها خواهد شد و تازه به نیمه راه خود تا به نزدیکترین ستاره همسایه خورشید، پروکسیمای قنطورس، خواهد رسید.

ماموریت وویجر و ماموریت‌های مشابه

لوح ویجر

پروژه وویجر ناسا متشکل از دو فضاپیمای وویجر۱ و ۲ است که در تابستان ۱۳۵۶ به فاصله دو هفته از همدیگر به فضا پرتاب شدند، اول وویجر۲ و پس از آن وویجر۱. وویجرها دو ماموریت اصلی داشتند، نخست مطالعه سیاره‌های مشتری، زحل، اورانوس، و نپتون؛ و پس از آن مطالعه فضای میان ستاره‌ای. به همین دلیل دو دسته متفاوت از ابزارهای رصد و اندازه‌گیری بر روی این فضا‌پیماها نصب شده‌است که متناسب با ماموریت از آنها بهره بگیرند.

البته پیش از وویجرها، فضا پیماهای پایونیر۱۰ و ۱۱ نیز با ماموریت‌هایی کما بیش مشابه به فضا پرتاپ شده بودند. پایونیر۱۰ پس از بازدید از سیاره مشتری و پایونیر۱۱ پس از بازدید از مشتری و زحل راهی فضای میان ستاره‌ای شده‌اند.

اطلاعاتی که این چهار فضاپیما و بخصوص وویجرها در باره ساختار منظومه شمسی به دانشمندان ارائه دادند بسیار با ارزش است و دانشمندان امیدوارند حداقل تا بیست سال آینده بتوانند از وویجرها برای مطالعه فضای میان ستاره‌ای استفاده کنند و اطلاعات علمی بدست آورند.

 

پیامی به دیگران

سازندگان پایونیرها با توجه به اینکه این فضاپیماها قرار بود از منظومه شمسی خارج شوند، تصمیم گرفتند لوحی بر روی سفینه نصب کنند که اگر با احتمال خیلی خیلی کم روزی در آینده دور بوسیله موجودات هوشمند دیگر سیارات پیدا شدند، با مطالعه آن لوح‌ها بدانند که این سفینه از کجا آمده است و سازندگانش که بوده‌اند. لوح فلزی ساده‌ای که شامل چند تصویر ساده و اطلاعات پایه برای خواندن و تفسیر آنها بود.

با این تجربه ناسا تصمیم گرفت که در وویجرها هم اطلاعاتی در باره تمدن بشری برای موجودات هوشمند احتمالی یابنده این فضاپیماها بگنجاند ولی این‌بار با اطلاعاتی کاملتر از بشر و خواستگاهش.

ماموریت تهیه محتوای مناسب برای این کار بر عهده گروهی به رهبری کارل ساگان اخترشناس و دانشمند مشهور از دانشگاه کرنل محول شد. اطلاعاتی که ساگان و همکارانش تهیه کردند بر روی دیسکی ۳۰ سانتی متری از مس با پوشش طلا ذخیره شد و در قاب محافظ آلومینیومی در داخل وویجرها نصب شد.

چه پیامی فرستاده‌ایم

لوح پایونیر

یک سمت این دیسک‌ها شامل اطلاعات تصویری سمبولیک ساده‌ای است که به نوعی دستورالعمل چگونگی استفاده از دیسک است و در سمت دیگر صوت و تصویر بطور آنالوگ ذخیره شده است. بر روی این لوح‌ها مجموعه‌ای از تصاویر و اصوات طبیعی وجود دارد. همچنین قطعات کوتاهی از موسیقی اقوام مختلف و پیامی دوستانه به پنجاه و پنج زبان. و علاوه بر این‌ها پیام مکتوبی از جیمی کارتر رئیس جمهور وقت آمریکا و کورت والدهایم دبیرکل وقت سازمان ملل.

انتخاب محتوا و چگونگی ارائه آنها کار بسیار دقیقی بوده است. بطوریکه یابنده هوشمند دیسک بتواند بدون مشکل آنها را بفهمد و تفسیر کند و دچار سردرگمی نشود. ۱۱۵ تصویر از زمین و طبیعت و انسان‌ها و آناتومی بدن انسان مجموعه عکس‌های این مجموعه را تشکیل می‌دهند و صداهایی از طبیعت مانند صدای موج و باد و حیوانات مختلفی از قبیل پستانداران زمینی و دریایی و پرندگان. در بخش موسیقی می‌توان قطعات کوتاهی از موسیقی کلاسیک و مدرن غربی و موسیقی‌های ملل مختلف را شنید.

کار در بخش پیام دوستی انسان‌ها کمی پیچیده‌تر بود. گروه همکاران ساگان برای تنظیم این بخش وقت کمی دراختیار داشتند و امکان مسافرت به جاهای مختلف در کره زمین برای ضبط صدای همه زبان‌ها را نداشتند و همچنین به دلیل اینکه اطلاعات بطور آنالوگ بر روی دیسک‌ها ذخیره می‌شد فضای خالی روی دیسک هم اجازه ضبط همه آنها را نمی‌داد. از سوی دیگر گویندگان این پیام‌ها باید سعی می‌کردند که گفتارشان کوتاه و مودبانه باشد و در آنها از واژه‌هایی که باعث برداشت غلط شود، استفاده نکنند.

این شرایط موجب شد که تیم ساگان فقط بتوانند ۵۵ زبان را در لوح بگنجانند و متاسفانه برخی از زبان‌هایی که از نظر زبان شناسی مهم بودند از این فرصت نتوانستند استفاده کنند.

گفتاری به فارسی نیز در این لوح وجود دارد که شامل پیام دوستی فارسی‌زبانان به یابندگان این لوح است. 

پیامی کوتاه به همراه دو بیت مشهور از سعدی:

درود بر ساکنین ماوراء آسمان‌ها

بنی آدم اعضای یک پیکرند/ که در آفرینش ز یک گوهرند

چو عضوی بدرد آورد روزگار/ دگر عضوها را نماند قرار