بررسي واژه عظيم در قرآن كريم

بررسي واژه عظيم در قرآن كريم

ومن اظلم ممن ذكّر بايات ربه فاعرض عنها و نسي ماقدّمت يداه انّا جعلنا علي قلوبهم اكنّه ان‌يفقهوه و في آذانهم وقراً و ان تدعهم الي‌الهدي فلن يهتدوا اذاً ابداً(كهف: 57)

1. صفتي براي اسم ذات: واژه "عظيم" در همه آيات تنها براي خداوند به كاررفته مانند: ربّك العظيم، الله العظيم، علي‌العظيم، عرش‌العظيم، قرآن‌العظيم

تنها در يك آيه كه آن هم براي مثال است واژه عظيم براي اسم ذات غير خدابه‌كاررفته‌است: كالطودالعظيم (تپه يا كوه بسياربزرگ) 

دردو آيه نيز به كنايه واژه عظيم براي اسم ذات به كار رفته مانند: ولها عرش عظيم، (تخت بلقيس ملكه سبا) و ذبحٌ عظيم (قرباني براي اسماعيل نبي) است.

2. صفتي براي اسم معني: فوز‌العظيم و فضل‌العظيم(براي خدا) خزي‌العظيم(آتش جهنم) كرب‌العظيم(بلاي بزرگ) حنث‌العظيم(گناه بزرگ) نبأالعظيم (روز قیامت)

حتا در دعاها چنين آمده است مانند: بسمك‌العظيم، يا علي يا عظيم انت‌الرب‌العظيم.

بنابراين قرآن كريم هيچگاه اين واژه را براي كسي به كار نبرده و به تبعيت از قرآن کریم، جايز نيست آن را براي انسان به ‌كار ببريم هرچند آن انسان پيامبر او باشد. بدين ترتيب واژه "پيامبر اعظم" که چند سالی است مد و ورد زبانها شده ناشايست است. زيرا لازمه آن وجود پيامبراني "عظيم" است كه پيامبر اكرم اسلام "اعظم" آنها باشد و چنين چيزي غيرممكن است. زيرا خداوند، و نام او و عرش او و قرآن او و ... او عظيم اند و بس! بویژه آنکه از عظمت خود به كسي چيزي نبخشيده‌است كه در اين صورت ديگر عظمت خاص او نمي‌شد و براي او نيز معني نداشت.

از سوي ديگر پيامبر ما همواره و بويژه در متون اسلامي با صفت "اكرم" شهرت يافته‌است؛ زيرا ديگر پيامبران كريم‌اند و ايشان "اكرم" آنهاست. اصولاً عظمت براي ماسوي‌الله بي معناست ولي كرامت شايسته انسانها نیز هست. حتا دانشمندان مسلمان براي رسول اكرم "پيامبرعطيم‌الشأن" را به كاربرده‌اند. يعني منزلت و شان ايشان عظيم است و نه خود ايشان.

در تاريخ جهان نيز به شخصيتي تاريخي كه اثرهاي زيادي از خود برجاي گذارده است، نمي‌گويند عظيم بلكه مي‌گويند كبير. همچون: کورش کبیر، پيتر كبير؛ زيرا همان‌ گونه كه آمد واژه عظيم، ویژه خداوند است و اين موضوع را همه تاريخ نگاران نيزمي‌دانسته‌اند كه براي بزرگان تاریخ واژه كبير را به‌ كار برده اند و نه عظيم را.

اكنون در و ديوار شهرها پرشده‌است از اين واژه مركب. مثلا: بانك سپه شعبه پيامبر اعظم. بر ديوارهاي واگون‌هاي مترو هرجا نقل قولي از پيامبر عظيم‌الشان است، پيامبر اعظم آمده‌است. كتاب‌هايي كه در باره پيامبر اكرم(ص) بوده اكنون با نام پيامبر اعظم منتشر شده‌اند. اینجاست که باید گفت: النّاس علی دین ملوکهم.

نگارنده كه از دهه چهل با كتاب‌هاي ديني سروكار داشته، تاكنون اين واژه را در آنها نيافته‌است. ممکن است كاربرد اين واژه تحريف فرهنگ قرآن و اسلام در اين زمينه تلقي ‌شود.  

احمد شماع‌زاده

سال 1385