قرآن و نشانه های طبیعی

قرآن و نشانه های طبیعی

احمد شمّاع‌زاده

         انديشيدن در نشانه‌هاي طبيعي، معمولا به وسیله دانشمندان سختكوش صورت گرفته و پایه و مایه پیشرفتهای عظیم برای انسانها شده و تمدن مادی را به وجود آورده است. ولی خوب است بدانیم که قرآن‌كريم در پيمودن اين راه‌ها، ما مسلمانان و ديگران را به مصداق بسياري آيه‌ها از جمله آيه‌هاي زير راهنمايي‌كرده‌است:

ـ ولقد صرفنا للناس في هذاالقرآن من كل  مثل فابي اكثرالنّاس الاّكفوراً(اسراء: 89)

ـ ولقد ضربنا للناس في هذاالقرآن من كل مثل لعلّهم يتذكّرون(زمر: 27)

در آيه ديگري موضوع مهمتري را كه مربوط به عنكبوت(يكي از نشانه‌هاي طبيعي) و در سورة عنكبوت است به يادمان مي‌آورد كه در راستاي دو آية‌ بالاست:

و تلك‌الامثال نضربها للناس و ما يعقلها الاّ العالمون(آية 43)

در اين آيه نيز خداوند مي‌فرمايد «ما مثلها را براي همة مردم مي‌زنيم ولي جز دانشمندان كسي در اين مثل‌ها تعقل و انديشه نمي‌كند».

كنكاش در واژگاني چند پيرامون سفارش قرآن به انديشيدن و پندگرفتن از نشانه‌هاي طبيعي:

تفكر در نشانه‌هاي طبيعي: با عبارت‌هايي همچون ‹لقوم يتفكرون› و ‹لعلهم يتفكرون› 17 آيه.

تعقل: با عبارت‌هايي همچون ‹لعلكم تعقلون› و ‹افلاتعقلون› 24 آيه.

تعقل: با عبارت‌هايي همچون ‹لايعقلون› 22 آيه.

جمله‌هاي اين آيه‌ها شرطي و استفهامي است و جملة اثباتي كمتر دارند.

اولوالالباب(خردمندان): با اين مفهوم كه ‹خردمندان از نشانه‌‌هاي ما پندمي‌گيرند›، 16 آيه.

علم، دانش و آگاهي: در حدود 400 آيه؛ كه جداكردن آيه‌هاي مربوط به نشانه‌هاي طبيعي آن بسيار مشكل است. مي‌توان گفت حدود يك پنجم آنها در زمينه نشانه‌هاي طبيعي است. يك نمونه:

و في الارض آيات للموقنين و في انفسكم افلاتبصرون (ذاريات: 20 و 21)

ترجمه: و در زمين است نشانه‌هايي براي يقين‌كنندگان و در خودتان آيا پس بصيرت نمي‌يابيد؟

تدبر(پشت‌بيني يا انديشيدن و پندگرفتن) آيه‌هاي قرآن: 4 آيه.

تفسير قرآن: آيه‌اي نداريم.

دو آية شگفت‌انگيز ديگر در زمينة پندگرفتن از نشانه‌ها طبيعي:

انما يخشي‌الله من عبادة العلماء (فاطر: 28)

ترجمه: همانا پروادارند خداوند را برخي از بندگان دانشمندش.

تصورنكنيد منظور از علماء تنها دانشمندان ديني است، بلكه از آيه چنين برمي‌آيد كه هردانشمندي از هر تخصصي، اگر دانشش او را پرهيزگار كند، او از خدا پروا خواهدداشت، و چون دانشمندان علوم محض آيات خدا را بيشتر با چشم و دل مي‌بينند، بيشتر خداترس خواهند بود، مگر آن عالم ديني كه آيات خدا را بهتر از ديگران با چشم دل و بصيرت ببيند،‌ كه بسيار كميابند.

سنريهم آياتنا في‌الافاق و في انفسهم حتي يتبيّن لهم انّه‌الحقّ (فصّلت: 53)

ترجمه‌: ما به‌زودي به آنها مي‌نمايانيم ‹نشانه‌ها›ي خود را در «طبيعت»(ايات آفاقي) و در خودشان (آيات انفسي)، تا اينكه براي آنها روشن‌شود كه همانا آن(قرآن) حق است.

نشانه هاي طبيعي در سورة روم

و من آياته ان خلقكم من تراب ثمّ اذا انتم بشر تنتشرون(20)

و من آياته ان خلق لكم من انفسكم ازواجاً لتسكنوا اليها و جعل بينكم موّدّه و رحمه اين في ذلك لآيات لقوم يتفكرون(21)

و من‌آياته‌خلق‌السّموات‌والارض‌و اختلاف‌السنتكم‌ و الوانكم‌‌ ان‌‌في‌‌ذلك ‌لآيات للعالمين(روم:22)

ترجمه: از نشانه‌هاي او،‌ آفرينش كيهان و اختلاف‌ زبان‌ها و رنگ‌هاي پوست شماست، همانا در اين تفاوت‌گذاري نشانه‌هايي براي دانشمندان است.

و من آياته منامكم باليل و النهار و ابتغاؤكم من فضله ان في ذلك لآيات لقوم يسمعون(23)

و من آياته يريكم البرق خوفاً و طمعاً … ان في ذلك لآيات لقوم يعقلون(14)

و من آياته ان تقوم السّماء و الارض بامره (25)

و من آياته اني يرسل الرياح مبشّرات و ليذيقكم من رحمته و لتجري الفلك بامره (46)

نشانه‌هاي طبيعي و قرآني در آغاز سورة ‹جاثيه›

انّ في‌السّموات و الارض لآيات للمؤمنين(3) و في خلقكم و ما يبثّ من دابّه آيات لقوم يوقنون(4) واختلاف الّيل والنّهار و ما انزل الله من‌ السّماء … آيات لقوم يعقلون(5) تلك آيات الله نتلوها عليك بالحقّ فبأي حديث بعدالله و آياته يؤمنون(6) … يسمع آيات الله تتلي عليه ثمّ يصرّ مستكبراً … (8) و اذا علم من آياتنا شيئاً اتّخذها هزواً … و سخّر لكم ما في‌السّموات و ما في‌الارض جميعاً منه انّ في ذلك لآيات لقوم يتفكرون(13)

كنكاش در واژگان انديشيدني قرآن، اين نتيجه را مي‌دهد كه خداوند به ما مي‌گويد با راهنمايي قرآن من، طبيعت را تفسيركنيد نه با ذهن خود قرآن مرا. كه قرآن من با ذهن شما قابل تفسير نيست؛ بلكه با پيشرفت دانش است كه قرآن تفسير مي‌شود و يكي از راه‌هاي پيشرفت دانش، توجه به راهنمايي‌هاي قرآن از راه تدبر آن است؛ (مبادله اي دوسويه). از سوي ديگر، مواظب باشيد آناني كه قرآن ندارند از شما كه قرآن داريد پيشي‌نگيرند؛ كه تاكنون گرفته‌اند.

1385 - احمد شمّاع‌زاده