درسی از پرندگان

درسی از پرندگان

ما من دابه فی الارض و لا طائر یطیر بجناحیه الا امم امثالکم(انعام: ٣٨)

نیست جنبنده ای در زمین و نه پرنده ای که با دو بالش پرواز میکند مگر امتهایی(انواعی) هستند همانندتان.

همه میدانند که پرنده با دو بال پرواز میکند پس چرا خداوند دو بال را یاداورمان میشود؟ و نمیگوید نیست جنبنده ای در زمین و نه پرنده ای در هوا مگر...

خداوند بیجهت واژه ای را به کار نمیگیرد و هنگامی که بر چیزی تاکید میکند حکمتی در آن است که باید با تدبر(در ظاهر آیه اندیشیدن و یافتن نکته های پشت آیه) آن را دریابیم. خداوند در اینجا میخواهد بگوید با یک بال و یا سه بال و شمار فرد بالها نمیتوان پرواز کرد زیرا هماهنگی ایجاد نمیشود.

***

برای شما هم پیش آمده که وقتی به آسمان نگاه کرده اید فوجی از پرندگان را دیده اید که به گونه ای منظم در حرکت هستند و به سوی مقصدی روان که این را مهاجرت میگویند و بیشتر از لک لکها سرمیزند که مقصدومقصودشان یافتن تالابی بهتر یا پرآب است. ولی گونه ای دیگر را نیز دیده اید که این فوج پرندگان شکلهایی را در هوا درست میکنند که اگر کمی فکر کنید متوجه میشوید این کار کاری عادی نیست و تنها از یک عقل جمعی برمیآید و نه غریزه های فردی. شاید در برنامه های تلویزیونی هم دیده باشید که همین ابتکارها از ماهیهای ریز سرمیزند که همگی با هم و با حرکتهایی سریع ولی منظم به همه سو در حرکتند و شکلهایی زیبا بویژه گردونه ای دوار همانند گردباد در زیر آبها ایجاد میکنند.

پس از هوا و دریا به شگفتیهای روی زمین میرسیم. گله های مختلف حیوانات اهلی مانند گوسفندان و غیراهلی مانند گورخرها- گاوها- اسبها- پنگوئنها و ... که بسیار زیادند. 

پس از حیوانات نوبت به انسانها میرسد. در گشایش بازیهای المپیک و بسیاری جشنها میبینیم که معمولا دسته های مختلف دختران با لباسهایی رنگارنگ چه شکلهای متفاوتی را بر روی زمین ایجاد میکنند که تنها از بالا میتوان شکلهای ایجادشده توسط آنها را دید.

مناسک حج بویژه طواف کعبه نیز چنین تصویری را به ذهن میآورد. حرکتهای موجی یا آبنوسی تماشاچیان استادیومهای ورزشی(موج مکزیکی) نیز جزء همین حرکتها به حساب میآید. تظاهرکنندگان سیاسی نیز به هنگام حرکت و شعارگویی نیز شکلهایی را در همین راستا ایجادمیکنند.

بررسی این موضوع در مورد انسانها کار سختی نیست. ولی در مورد حیوانات و بویژه پرندگان موضوع از همه سختتر میشود. چگونه پرندگان در هوا چنین شکلهایی را میسازند؟ چه کسی رهبریشان میکند؟ این رهبری چگونه شکل میگیرد؟ کدامیک از آنها رهبر میشود و چگونه؟ 
هدف این نوشته رسیدن به پاسخ این پرسشها برای نتیجه گیری یک درس اجتماعی- سیاسی است.

نگارنده در این زمینه اندیشه کرد و به این نتایج دست یافت:

-  یک پرنده که از همه قویتر و با هوشتر است به رهبری از سوی پرندگان نخبه برگزیده میشود و دیگر پرندگان از او پیروی میکنند.

-  ولی در هوا چگونه پرنده رهبر حرکت میکند و دیگران به گونه ای منظم به جمعشان شکل میبخشند؟ که دستبابی به این مهم هدف ماست.

-  به نظر میرسد که رهبر بایستی دو معاون از میان نخبگان برگزیده باشد که در دو طرفش حرکت کنند تا با دیدن بیواسطه حرکت او از او پیروی کنند. هر یک از دو معاون نیز راهنمای دو پرنده ای میشوند که عمل او را بیواسطه میبینند. پیروان معاونها خود دو پیرو دارند و این ترتیب به طور پلکانی رو به پس میرود تا به آخرین افراد دسته برسد.

-  همه این تصمیم گیریها و عملکردها بسیار سریع انجام میگیرد.

قصه ها: بی جهت نیست که در کودکی توی قصه ها میخواندیم یا میشنیدیم که همواره شاه را با دو وزیر دست راست و  دست چپ به تصویر میکشیدند و معمولا وزیر دست راست موافق خوان و وزیر دست چپ مخالف خوان بودند. چرا چنین بود؟ برای اینکه شاهی که میخواهد شاه بماند- خودرای نباشد- و بتواند ملت را رهبری کند باید خود درست برود و اگر بدون مشاوره با  دو وزیر(که نه تنها هم مسلک نیستند که تا اندازه ای هم مخالف یکدیگرند) خود تصمیم بگیرد- رای صادر کند- و حرکت کند حتما به بیراهه میرود. پس عقل سلیم ایجاب میکند که دو مشاور ناهمسان داشته باشد. دو مشاوری که به درستی مشاورند و نه تنها بله قربان گو!!

دانش سیاست: به همین دلیل بزرگان علم سیاست چنین پنداشته اند و این موضوع پایه علم سیاست شده به گونه ای که اکنون در تمام کشورهایی که استبداد حاکم نیست پارلمان دارای دو جناح است که این دو جناح نقدکننده و نیز لازم و ملزوم یکدیگرند و بدون آنها حکومت شکل نمیگیرد. نه اینکه آنان برای خالی نبودن عریضه و ظاهرسازی چنین کنند بلکه معتقدند دوام جامعه شان در گرو همین روش(تضارب افکار و اندشه ها) است و در غیر این صورت نه دردی از دردهای ملت درمان میشود و نه پیشرفتی در کار خواهد بود.

ممکن است این پرسش پیش آید که این رویه در بسیاری از کشورها کاربرد دارد پس چرا پیشرفتی در کار نیست یا استبداد حاکم است؟ پاسخ این است که در این گونه کشورها اعضای پارلمان مستقیما توسط مردم برگزیده نمیشوند بلکه در آغاز باید از فیلترهایی گذرکنند تا بتوانند در ترازوی گزینش قرارگیرند. پس این گونه پارلمانها ظاهری است و نه واقعی. نتیجه آنکه ناکشته را دروی در کار نیست. و به قول قرآن: یحسبون یحسنون صنعا.

همواره دو بال: با نگاهی کلی به سیر تکامل انسان متوجه میشویم همان گونه که خداوند نیز در قرآن کریمش به ما آموخته انسان همواره با دو بال علم و ایمان حرکت کرده و هرگاه از مسیر انسانیت منحرف و رو به نابودی رفته تنها دلیل این بوده است که یکی از این دو بال برای او کارامد نبوده است.

 دوام عناصر: اصولا تولید- تکثیر و دوام هر یک ازعناصر طبیعی یا اجتماعی نتیجه دوگانگی است و به همین دلیل خداوند همه چیز را جفت(زوج) آفریده زیرا که تنها جفتها مولدند و فردها هیچگاه نمیتوانند مولد باشند تا زنجیره خود را دوام بخشند. به قول معروف یک دست صدا ندارد. این اصل نه تنها در جهان زندگان(از جمله گیاهان) بلکه در جهانهای فیزیک و شیمی نیز صدق میکند.  

   پنجم تیر ١٣٩١- احمد شماع زاده