روز اول جنگ چه گذشت؟

 ۳۵ سال پس از حمله عراق به ایران

حمید علوی روزنامه‌نگار

• 21 سپتامبر 2015 - 30 شهریور 1394

حدود ساعت ۲ بعد از ظهر روز ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ صدای انفجار مهیبی در غرب تهران پیچید و دود غلیظی از سمت فرودگاه مهرآباد به چشم خورد.

ساعت ۱۲ ظهر به وقت بغداد دستور حمله به ایران از سوی فرماندهی نظامی عراق صادر شده بود.

صدام حسین، رئیس جمهور عراق روز ۲۶ شهریور قرارداد ۱۹۷۵ الجزایر را در مجلس ملی عراق پاره کرده بود.

بعد از چند ماه تنش بعد از انقلاب ۱۹۷۹ بین ایران و عراق، سرانجام در آخرین روز شهریور ماه جنگ تمام عیار میان دو کشور آغاز شد.

آمار وزارت امور خارجه ایران نشان می‌دهد که عراق از ۱۳ فروردین ۱۳۵۸ تا پایان مرداد ۱۳۵۹، مدتی بیش از ۱۶ ماه، ۳۷۹ بار حرکت‌های ایذایی در مرزهای ایران داشت. («نقش عراق در شروع جنگ» نوشته منوچهر پارسادوست)

در شهریور ۱۳۵۹ تعداد این حرکت‌ها به ۲۵۷ رسید.

روز ۳۱ شهریور ۵۹ این فقط تهران نبود که مورد حمله قرار گرفت، بلکه بین ساعات ۱:۴۵ تا ۲ بعد از ظهر به سنندج، اهواز، کرمانشاه، اسلام آباد و تبریز نیز حمله هوایی شد.

در مهرآباد چه گذشت

بهروز مدرسی، خلبان در پایگاه یک ترابری، در خاطره خود از روز اول جنگ چنین یاد می‌کند: «صدای انفجار شنیدم و بعد دیدم از پایگاه دود غلیظی بلند شده است.» او به سرعت سوار ماشین می‌شود به سمت پایگاه حرکت می‌کند.

«مردم به سمت پایگاه هجوم می‌بردند. از یکی که در حال دویدن بود، پرسیدم چه خبر شده است؟ گفت خبر نداری؟ نیرو هوایی‌ها کودتا کرده‌اند!!»او وقتی به پایگاه می‌رسد می‌بیند مردم «فوج فوج» به داخل آن می‌روند بدون اینکه دژبان جلودار آنها باشد. سپس جوان‌هایی را می‌بیند که به راهنمایی چند افسر داشتند، «چند هواپیمای جت فالکون» را هل می‌دادند تا به سمت منطقه‌ای امن ببرند.

«از من خواستند سریع هواپیماهای سی – ۱۳۰ را که کنار هم پارک بودند را به انتهای باند برده و با فاصله از یکدیگر پارک کنم دیدم یکی از بچه های خط پرواز... سرگرم جلوگیری از بیرون پاشیدن بنزین‌های داخل باک یک بوئینگ سوخت رسان ۷۰۷ است»

ترکش موشک میگ عراقی بدنه تانکر را سوراخ کرده و بنزین از آن فوران می‌کرد.

«افسر فوق الذکر با پیچاندن کاپشن پروازی خود به درون سوراخ که هر لحظه امکان انفجار آن می‌رفت. سعی در جلوگیری از یک فاجعه بزرگ داشت. واقعا صحنه خیلی دردناک و عذاب آوری بود. از هر طرف دود و آتش به پا خواسته بود.»

او همچنین به یاد می‌آورد که یکی از هواپیماهای سی-۱۳۰ در موقع انتقال به سمت منطقه امن، در اثر شتابزدگی «در یک چشم به هم زدن تبدیل به تلی از آتش» شد.

گفته می‌شود سه جنگنده میگ به فرودگاه مهرآباد حمله کردند که یکی از آنها مورد هدف قرار گرفت.

به گفته سعید صادقی، عکاس جنگ، یکی از میگ‌ها موقع برگشت به سمت عراق، چند تا از بمب‌های خود را در شهرک اکباتان رها کرده بود.

صادقی ابتدا به فرودگاه می‌رود، اما موفق به ورود نمی‌شود: «یکی از افسران نیروی هوایی از ما پرسید چرا وقتمان را آنجا تلف می‌کنیم و برای عکاسی به شهرک اکباتان نمی‌رویم که چند بمب هم آنجا افتاده است.»

بمب‌ها در محوطه خالی از سکنه افتاده و به چند ماشین آسیب رسانده بودند. «من خیلی سریع دوربین را به دست گرفتم و شروع به عکاسی کردم... عکس‌هایی که بعد از ظهر آن روز گرفتم، نخستین تصاویر من از جنگ بود که روی نگاتیو ثبت شد.»

روزنامه کیهان در گزارش خود، گفته دو شاهد را در موقع حمله به مهرآباد نقل می‌کند: یکی از کارمندان هواپیمایی، سه فروند هواپیما بر فراز فرودگاه می‌بیند. او فکر می‌کند که خودی هستند تا اینکه صدای انفجار برمی‌خیزد.

«یک شاهد دیگر درباره نوع هواپیماهای بمباران شده در این حمله گفت که دو هواپیما در این هجوم دچار آسیب شده‌اند که یکی از آن‌ها هواپیمای ۷۰۷ و متعلق به شرکت هواپیمایی بود و دیگری یک فروند هواپیمای سی ۱۳۰ بود. او همچنین گفت که هواپیماهای دشمن ۳ فروند و از نوع میگ بوده اند.»

به نوشته کیهان تعداد مجرومین فرودگاه مهرآباد ۳۸ نفر بود.

عملیات انتقام

بلافاصله بعد از حملات هوایی عراق، ستاد مشترک ارتش تشکیل می‌شود و به دو پایگاه بوشهر و همدان فرمان تلافی را صادر می‌کند.

دو پایگاه شکاری ششم بوشهر و سوم همدان مسئول انجام عملیات می‌شوند.

عملیات در دو مرحله به نام «البرز» و «آلفارد» انجام می‌گیرد.

برنامه عملیات حدود ساعت ۲:۳۰ تا ۳ بعد از ظهر روز ۳۱ شهریور ۵۹، در دو پایگاه که به حالت آماده باش در آمده بودند، ریخته می‌شود.

طبق این برنامه، پایگاه بوشهر، «عملیات البرز» را به عهده می گیرد که هدف آن حمله به پایگاه هوایی شعیبیه در استان بصره عراق بود.

بعد از تکمیل برنامه عملیاتی، حوالی ساعت ۳:۳۰ ،چهار فروند اف-۴ از بوشهر به سمت هدف مورد نظر به پرواز در می‌آیند.

حدود یک ساعت بعد همه آنها پس از انجام ماموریت خود، سالم به پایگاه بر می‌گردند.

در پایگاه سوم همدان نیز برنامه مشابهی ریخته شد. عملیات «آلفارد» قرار بود پایگاه هوایی «کوت» در استان «میسان» عراق را بمباران کند.

حدود ساعت یک ربع به ۴، چهار فروند اف-۴ به سمت کوت پرواز می‌کنند.

سه فروند از این هواپیماها نزدیک به یک ساعت بعد به پایگاه همدان باز می‌گردند.

در عملیات «آلفارد» یکی از جت‌ها در اثر اصابت گلوله سقوط کرد و به رود دجله افتاد.

این دو عملیات حدود دو ساعت بعد از حمله هوایی عراق صورت می‌گیرد.

روز اول جنگ به این طریق به پایان می‌رسد تا بامداد یکم مهر ماه ۵۹ با عملیات گسترده‌ای آغاز شود.

نیروی هوایی ارتش ایران در عملیات «کمان ۹۹» با ۱۴۰ هواپیما در مناطق گسترده ای از عراق به اهداف خود حمله کرد و به گفته کارشناسان، زمینه برتری هوایی ایران در ماه های ابتدایی جنگ را فراهم کرد.