آیا داعش؛ پیروز جنگ روانی است؟

داعش؛ پیروز جنگ روانی در شبکه‌های اجتماعی

شپول عباسی

مستندساز و منتقد هنری

بی بی سی- 20 ژوئيه 2014 - 29 تیر 1393 

 

 

 

دنیای مدرن امروز، روایت عینی عصر ارتباطات و رسانه‌ها است. طبق منابع موجود، شاید ارسطو، فیلسوف یونانی نخستین کسی‌ بود که به صورت علمی‌ و قابل تعمل، بحث ارتباطات را مطرح و آن را به بهره گرفتن از ابزار زندگی‌ در جهت قانع کردن دیگران در جهت منافع خود تعریف کرده است.

در طول تاریخ، از تبلور احساس آدمی‌ در قالب هنر به عنوان ابزار ارتباط بدون نیاز به زبان مشترک، تا سینما، تلویزیون و در حالت کلی‌ تصویر که به صورت مستقیم بصر آدمی‌ را درگیر کرد، فکر حاکمان قدرت را در جهت استفاده از این ابزار در مسیر تاثیر گذاری محیط پیرامون، به خود جلب کرد.
بحث‌های تئوریک تاثیر رسانه های مدرن در دنیای امروز، تا جایی‌ رنگ عمل به خود گرفته است، که علاوه بر بهره جستن آن در مناقشات بین دول بجای صرف انرژی های سخت افزاری و نظامی، تغییر اندیشه‌ها و نگرش مردمان را نیز نشانه رفته است.
رسانه‌های نوین که جنبه های ارتباطی و بصری را یکجا در خود جای داده اند، علاوه بر جنبه سرگرمی، خواسته یا ناخواسته ابزار مدرن تاثیر گذاری و چیرگی بر نیروی مقابل اند. تاثیر این مهم در سطوح خرد و کلان در رخداد‌های روزانه در جهان مشهود است.
از چند سال گذشته که نسل جدید رسانه‌های ارتباطی‌ چون صفحات اجتماعی، و سایت‌های نشر تصاویری که از سوی شرکت‌های بزرگ فعال در فضای مجازی پا به عرصهٔ ارتباطات مدرن گذاشته اند، فضای تعامل میان مردمان با حکومت‌های حاکم نیز تغییر چشمگیری به خود گرفت. تحولات این کنش و واکنش ها، حتی در رفتار سیاسی میان نیروها و مخالفان دولت‌ها نیز حس شد.
تغییر کاربری رسانه‌های ارتباطی‌ جدیدی چون صفحات اجتماعی در مدت زمان کوتاه، سبب رشد چشمگیر کمپین‌های اجتماعی و سیاسی در سراسر دنیا و به تبع آن در برخی‌ موارد به سقوط حکومت‌ها انجامید، که برای مثال می توان به تحولات دنیای عرب که به بهار عرب شهرت یافت، اشاره کرد. اما در تازه‌ترین این تحولات، شگرد نیروهای موسوم به داعش در کاربرد آنها از صفحات اجتماعی و ابزار ارتباطات جمعی‌ در فرایند سیاسی اخیر عراق بود.
ورای همه تحلیل ها، نظر‌های سیاسی و واکنش‌های بین المللی، موضوعی که کمتر بدان پرداخته شد، چرایی عدم رویارویی نیروهای مسلح عراق در برابر گروه داعش و اینکه این گروه مسلح با چه ابزاری بر ارتش عراق چیره گشت و چگونه شیرازه این بازوی نظامی قدرت مرکزی عراق را در هم شکست.

"افراطیون داعش که به بی‌ رحمی مشهورند، گام اول حرکت نظامی را تیزهوشانه و محکم برداشتند. گام مدرنی‌ که با تفکرات و نوع نگرش دینی آنها، در تضاد و آن استفاده از فیلم و ویدئو بود. اما بر خلاف عقایدشان، از تصویر در جهت منافعشان بهره جستند. آنها تصاویر کشتار شیعیان و مخالفان خود در سوریه را در صفحات اجتماعی نشر کردند."

داعش، این گروه مسلح افراطی، در کمترین زمان ممکن، با حداقل تحرک نظامی، مناطق سنی نشین غرب عراق را به تصرف خود در آورد. اتفاقی که با هیچ منطق نظامی سازگار نبود. نیروهای نظامی آموزش دیده و تا دندان مسلح عراقی، بدون کمترین مقاومت، عرصهٔ را به نیروهای داعش واگذار کردند.
داعش، که در مورد جلب توجه و حمایت طوایف و عشیره‌های سنی مذهب منطقه و بعثی‌های بجا مانده از زمان صدام حسین هیچ شکی به خود راه نمی‌ داد، خوب می‌دانست که قبل از حمله نهایی‌ زمینی‌، می‌‌بایست پتک اول ضربه را بر روح و روان نظامیان وارد کند.
داعش با شناخت کامل از وضعیت نیروهای عراق، چند هفته قبل از حمله به شهر موصل، جنگ روانی‌ خود را آغاز و ترس و وحشت را در اردوی ارتش عراق، گستراند.
افراطیون داعش که به بی‌ رحمی مشهورند، گام اول حرکت نظامی را تیزهوشانه و محکم برداشتند. گام مدرنی‌ که با تفکرات و نوع نگرش دینی آنها، در تضاد و آن استفاده از فیلم و ویدئو بود. اما برخلاف عقایدشان، از تصاویر در جهت منافعشان بهره جستند. آنها تصاویر کشتار شیعیان و مخالفان خود در سوریه را در صفحات اجتماعی نشر کردند. کاری که به شیوه کاملا سیستماتیک صورت گرفت.
اما سوال اینجاست که میزان تاثیر ویدئو، فیلم یا به شکل کلان، رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی و ارتباطی که داعش در تخریب روحیه ارتشیان عراقی از آن بهره جست، تا کجا بود و این امر چگونه مسجل گشت.
با امکانات موجود زندگی‌ جدید در عراق، در هر جای این کشور امکان اتصال به اینترنت توسط تلفن‌های هوشمند فراهم است، ابزار مدرن از غرب آمده، بلای جان ارتشی شد که ده سال زیر نظر نیروهای غرب آموزش دیده بود.

"شاید کمتر ویدئو یا فیلمی از طرفین جنگ‌ها در صد سال گذشته بتوان یافت که به صورت مستقیم کشتار بیرحمانه دشمن را علنی بازگفته و وجهه تقدس بدان بخشیده باشد. اما داعش این کار را که پیشتر القاعده در شکل و فرم مختص خود ارائه کرده بود، از آن به شکل گسترده و بی‌ رحمانه تری بهره جست و تنها چیزی که بدان نیندیشید، اخلاق و اصول جنگی بود."

در گام نخست، داعش، می باید بگونه‌ای پیام رفتار خود با دشمنانش را، به همه، به خصوص سربازان عراقی می رساند. از سوی دیگر، در میان هوادارانش دشمن کشی را اساس و اصول فکری خود اعلام و بدان رنگ عمل به فرایض الهی ببخشد.
اگر چه تاکتیکی که داعش در تخریب روحیه نیروی نظامی عراق به کار گرفت، راهکار جدیدی در جنگ نبود و پیشتر نیز، از زمان جنگ جهانی‌ اول تاکنون، در همه جنگ‌ها رخ داده، اما فیلم، صدا و تصاویر تولیدی تا قبل از بدل شدن وسایل ارتباط جمعی‌ به شکل جهانی اش، بیشتر در جهت هدایت ذهنی‌ و بر انگیختن حس میهن پرستی‌ مردمان بومی و نیروهای خودی کارکرد داشت.
تفاوت عملکرد داعش این بود که نوک پیکان تبلیغاتش را به سمت دشمن گرفت. زبان مشترک (عربی‌) بی‌ شک کار آنها را در تاثیر پذیری دشمن از تبلیغاتشان، آسان تر کرد، صفحات اجتماعی چون فیسبوک، توئیتر از یک طرف و سایت‌های نشر ویدئو چون یوتیوب نیز آنها را در جهت رسیدن به اهدافشان یاری دادند.
شاید کمتر ویدئو یا فیلمی از طرفین جنگ‌ها در صد سال گذشته بتوان یافت که به صورت مستقیم کشتار بیرحمانه دشمن را علنی بازگفته و وجهه تقدس بدان بخشیده باشد. اما داعش از آن به شکل گسترده و بی‌ رحمانه تری بهره جست و تنها چیزی که بدان نیندیشید، اخلاق انسانی بود.
حال پس از تمام اتفاقات پیش آمده، جبهه‌ مقابل یعنی‌ حکومت مرکزی عراق، با تمام قوا سعی‌ در مهار حرکت نیروهای داعش به سمت بغداد و جنوب این کشور دارد و با هدف تحریک حس میهن پرستی‌ در میان عراقی ها، تبلیغات گسترده‌ای را در رسانه‌ها آغاز کرده است.
دولت عراق با علم به موضوع قدرت تاثیر گذاری رسانه های ارتباطی و صفحات اجتماعی به دنبال جبران مافات و خنثی کردن نقشه داعش است، اگر کار از کار نگذشته باشد، و تبلیغات، فیلم، ویدئو، رسانه‌های جمعی‌ و صفحات اجتماعی، همان کارکردی را داشته باشند که برای داعش داشت.