آيه‌ قياس

آيه‌ قياس

سورة بقره:

الم(1) ذلك‌ الكتاب لاريب فيه هدي للمتقين(2) الذين يؤمنون بالغيب و يقيمون‌ الصلوه و مما رزقناهم ينفقون(3) و الذين يؤمنون بما انزل اليك و ما انزل من قبلك و بالاخره هم يوقنون(4) اولئك علي هدي من ربهم و اولئك هم ‌المفلحون(5)

سورة لقمان:

الم(1) تلك آيات‌ الكتاب ‌الحكيم(2) هدي و رحمه للمحسنين(3) الذين يقيمون الصلوه و يؤتون الزكوه و هم بالاخره هم يوقنون(4) اولئك علي هدي من ربهم و اولئك هم المفلحون(5)

مقايسه آيه هاي اين دو سوره

1.  آيه‌هاي يكم و پنجم (اولين و آخرين از پنج آيه) عين يكديگرند.

2. در آيه دوم بقره مي‌فرمايد آن كتابي كه هيچ شكي در آن نيست، هدايتي براي پرهيزگاران است. در اين آيه كتاب كليتي نظري است.

3. در آيه دوم و سوم لقمان مي‌فرمايد آن آيات كتاب حكيم است، كه هدايتي و رحمتي براي نيكوكاران است. در آيه دوم به كليت كتاب اشاره ندارد بلكه به آيات آن اشاره مي‌كند و از حكمت كه نشانه عمل است يادمي‌كند و در آيه سوم آن را هدايت و رحمت كه با كردار مناسبت دارد، مي‌داند. براي چه كسي؟ براي نيكوكاران، يعني پرهيزگاراني كه از نظر گذشته و به عمل رسيده‌اند.

از اين نكته نتيجه مي‌گيريم آن هنگام كه كليت قرآن كريم به يكباره نازل شده، و نزول دفعي نام گرفته، توجه خداوند بر نظري بودن قرآن بوده كه قرآن منظومه هستي نظري است؛ و آنگاه كه به تناسب پيشامدهايي كه بروز مي‌كرده، و آياتش در ارتباط با كردار مسلمانان به تدريج نازل مي‌شده‌، نزول تدريجي نام گرفته است؛ كه قرآن كتاب عمل است. چنانكه فرمود:

الر كتاب احكمت آياته ثم فصلت من لدن حكيم خبير (هود: 1)

و قرآناً فرقناه لتقرأه علي الناس علي مكث و نزلناه تنزيلاً (اسراء: 106)

4. آيه‌هاي سوم و چهارم بقره شرح ويژگي‌هاي شخصي متقين است:

ـ ايمان به غيب (آنچه كه از احساس‌هاي پنجگانه ما به ‌دور است).

ـ اقامه نماز

ـ انفاق از روزي (شخصي است زيرا اجباري در عمل به آن نيست.)

 ـ ايمان به قرآن و كتاب‌هاي پيامبران پيشين

ـ ايقان به روز بازپسين

5. آيه چهارم سوره لقمان شرح ويژگي‌هاي كرداري محسنين است:

ـ اقامه نماز

ـ ‌پرداختن زكوه (اجتماعي است زيرا پرداختن آن براي گردش امور مسلمانان واجب است.) از سوي ديگر پرداخت آن شرط پذيرش نماز است كه همه‌جا در قرآن كريم نماز و زكوه با هم آمده.

ـ ايقان به روز بازپسين

متقي كسي است كه عملش از خودش تجاوز نمي‌كند؛ ولي محسن كسي است كه خيرش به ديگران مي‌رسد. يعني كردار نيك اجتماعي داشته است كه شايسته چنين صفتي شده‌است. بنابراين: محسن، متقي هم هست، ولي متقي الزاماً محسن نيست.

نكته قابل قياس ديگر در اين پنج آيه از اين دو سوره، آن است كه سوره بقره (بنابر نظر برخي از دانشمندان علوم قرآني بر مبناي آيه سبعاً من المثاني و القرآن الكريم، چون فاتحه الكتاب را خلاصه‌اي از كل قرآن مي‌دانند، بقره را اولين سوره قرآن مي‌شمارند.) اولين سوره و آياتش ناظر بر حكمت نظري است كه بايد مبناي عمل مسلمانان قرارگيرد ولي سوره لقمان مانند سوره حجرات، بيشتر آياتش اخلاقي و دربردارنده دستورهاي عملي، در رابطه با اجتماع است.

بهمن ماه 85 ـ احمد شماع‌زاده