انتخابات یا بیعتی دوباره؟

هدف از نگارش این مقاله، همچنان که از عنوانش پیداست، به چالش کشیدن این ایده نسبتاً پرطرفدار است که انتخابات در ایران، علیرغم تمام کاستی‌هایش، کماکان سازوکاری مطمئن برای تغییر سیاسی و بهبود اوضاع جامعه است.

طرفداران این ایده در حقیقت بر این باورند که انتخابات، حتی با استانداردهای جمهوری اسلامی، مؤثر و معنادار است بدین معنا که اولاً مردم حق انتخاب و تعیین بعضی از صاحبان قدرت را دارند و ثانیاً انتخابات موجب تغییر کیفیت حکومت و نحوه اداره جامعه می‌شود. در نتیجه، از نگاه غالب اصلاح‌طلبان ایرانی، انتخابات تنها راه قابل اتکا و مسالمت‌آمیز برای تحقق خواسته‌های مردمی است.

بسیاری از مخالفان این ایده نقد خود را از اینجا آغاز می‌کنند که حتی کسانی که توسط مردم انتخاب شده و به نهادهای قدرت راه می‌یابند با موانع فراوانی روبه رو شده و در نتیجه نمی‌توانند برنامه‌های خود را عملی کنند. پس شرکت در انتخابات سودی ندارد. گذشته از درستی این ادعا، می‌بایست از یک قدم پیش‌تر آغاز و این پرسش را مطرح کرد که آیا اصلاً انتخابی "از سوی مردم "در ایران صورت می‌گیرد؟ با توجه به نظارت سنگین و پردامنه شورای نگهبان، بر کمتر کسی پوشیده است که صرفاً کسانی مجوز ورود به نهادهای مهمی مثل مجلس، ریاست جمهوری و خبرگان را دارند که یا عضو طبقه حاکم هستند یا وفاداری و سرسپردگی خود را به این طبقه اثبات کرده‌اند. بنابراین، انتخاب در درجه اول توسط کسانی صورت می‌گیرد که مجاری اصلی قدرت را در دست دارند و بدین وسیله تداوم استیلای خود را از خطرات احتمالی مصون نگه می‌دارند. رأی دادن در چنین سیستمی هر اسم و عنوانی داشته باشد، قطعاً آن را نمی‌توان انتخاب نامید. مردم تعیین نمی‌کنند چه کسانی نمایندگان آنها باشند بلکه صرفاً از میان کسانی که از پیش انتخاب شده‌اند تعدادی را تأیید می‌کنند. به عبارت دیگر، بر خلاف ادبیات رسمی جمهوری اسلامی، شورای نگهبان نامزدهای نمایندگی را انتخاب و مردم تأیید می‌کنند. از این رو، نزدیک‌ترین مفهوم به نظام رأی‌گیری در ایران مفهوم بیعت است و نه انتخابات. نقش مردم در هنگام رأی دادن، پیش از هر چیز تأیید اراده و نظر و عمل حاکمان در فرایند گزینش نامزدهای واجد صلاحیت است. انتخابات در ایران، همچون راهپیمایی‌های سالیانه دولتی در سالگرد انقلاب و روز قدس، صحنه نمایشی است که از پیش چارچوب و مختصات و بازیگران و کارگردان تعیین شده‌اند و نقش مردم صرفاً تولید صداها و تصاویری است که حاکی از تأیید کلیت این نمایش است و نه ابراز و انعکاس نظر مستقل خود. هرگونه کنش متفاوتی در این آیین‌های نمایشی با برخورد خشن برگزارکنندگان مواجه خواهد شد بدین دلیل که هدف اصلی از برگزاری آنان نه انتخاب بلکه نمایش قدرت، محبوبیت و مشروعیت برگزارکنندگان است.

نقل از بی بی سی